Wpływ projektu połączenia ul. Dewajtis z Wisłostradą na ptaki i drzewostan
Prof.dr hab. Maciej LUNIAK
Muzeum i Instytut Zoologii PAN
Prof.dr hab. Stanisław MIŚCICKI
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Katedra Urządzania Lasu, Geomatyki i Ekonomiki Leśnictwa
Ocena projektu realizacji połączenia ul. Dewajtis z Wisłostradą, pod względem wpływu na ptaki i drzewostan obszarów objętych ochroną
(c) Prawa autorów zastrzeżone
1. Przedmiot opracowania
Przedmiotem opracowania jest wpływ realizacji połączenia ul. Dewajtis z Wisłostradą na siedliska i gatunki ptaków oraz na drzewostan obszarów objętych ochroną. Oba te składniki przyrody potraktowano tu w szerszym kontekście całokształtu roślinności i fauny oraz ogólnej sytuacji ekologicznej i społecznej na terenie mającym związek z Inwestycją.
Opracowanie zostało wykonane na podstawie następujących materiałów:
• „Informacja o planowanym przedsięwzięciu” (
wrzutnia.zm.org.pl/dewajtis/mat_do_dec2007.pdf
w wersji skróconej do 3 str.) wraz z planem sytuacyjnym terenu objętego Projektem;
• Postanowienie Wojewody Mazowieckiego uznające celowość sporządzenia raportu o oddziaływaniu omawianej inwestycji na środowisko [zobacz >>>];
• Inwentaryzacja zieleni omawianego terenu w formie planu sytuacyjnego
JPG, 845 kB oraz wykazu drzew przeznaczonych do usunięcia w związku z projektowaną inwestycją [zobacz >>>]
2. Charakterystyka planowanego przedsięwzięcia (dalej „Inwestycja”)
Podstawowe dane o niej zawiera (w formie skróconej do 3 str.) otrzymany dokument „Informacja o planowanym przedsięwzięciu”. Przedstawia on stan formalno prawny stanowiący podstawę inwestycji, opis istniejącego stanu oraz granic terenu objętego Projektem oraz podstawowe parametry techniczne projektowanej drogi.
W omawianej „Informacji….” nie ma mowy o oświetleniu projektowanej drogi (dróg?), które jest czynnikiem mającym znaczenie dla fauny. Nie ma też nic o tym jak ma być urządzona zieleń w ramach tej inwestycji.
Omawiana „Informacja…” jako jedyny cel Inwestycji deklaruje, że ma ona …zapewnić dojazd do Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego z możliwością obsługi komunikacją miejską.
Istotnym brakiem, a właściwie obniżeniem publicznego znaczenia Inwestycji, jest tu pominięcie jej ważnego celu równoległego, wielokrotnie wyrażanego w uchwałach dzielnicowych oraz miejskich instytucji samorządowych i społecznych: − Połączenie z Wisłostradą ma umożliwić zamknięcie dla ruchu ulicy Dewajtis na odcinku przecinającym rezerwat Las Bielański (od UKSW do ul. Marymonckiej), co pozwoli nadać tej drodze funkcję ciągu spacerowo-rekreacyjnego.
3. Status ochronny terenów objętych Projektem
Lokalizacja Projektu dotyczy terenów objętych trzema formami statusu ochrony przyrody:
• Rezerwat „Las Bielański” ustanowiony na podstawie Zarządzenia nr 158 Min. Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (MP nr 5 z 1973 r. poz. 38), będący jedynym zachowanym w stanie ciągłości historycznej zespołów leśnych, fragmentem dawnej Puszczy Mazowieckiej. Głównym celem ochrony są tu walory przyrody ożywionej i krajobrazu. Charakterystykę przyrody i statusu ochronnego tego terenu podają m.in. opracowania Bauma i Trojana (1982), Chojnackiego i in. (2002) i Luniaka (2005). Na podstawie planu sytuacyjnego Inwestycji oraz własnych materiałów kartograficznych, autorzy byli w stanie zorientować się, że projektowane jest zajęcie fragmentu rezerwatu „Las Bielański” (oddział 5, wyłączenie b) – szacunkowo o powierzchni 0,15 ha, natomiast na znacznej przestrzeni Inwestycja będzie bezpośrednio graniczyć z Lasem Bielańskim.
• Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP) Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły”, utworzony na podstawie Rozporządzenia Min. Środowiska z dnia 21 lipca 2004 (Dz. U. nr 229 z 2004 r., poz. 2313 z późniejszą zmianą), w związku z Dyrektywą Ptasią UE. Obszar ten obejmuje m.in. całe międzywale Wisły w Warszawie. Lokalizacja Projektu bezpośrednio graniczy z Łęgiem Bielańskim, będącym częścią omawianego OSOP Natura 2000, a na niewielkiej przestrzeni wchodzi do niego. Dane o przyrodzie omawianego OSOP Natura 2000 m.in. też międzywala Wisły w Warszawie są w opracowaniach Biura Ochrony Środowiska Urz. m. st. Warszawy (2005), Chylareckiego i Sawickiego (2003), Kellera i in. (2000) oraz Sidło i in. (2004).
• Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu − Skarpa Warszawska, ustanowiony Rozporządzeniem nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 r. (Dz. Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 42 z 2007 r., poz. 870). Lokalizacja Inwestycji na niewielkiej przestrzeni wchodzi w granice omawianego Obszaru, a w znacznej części bezpośrednio z nim sąsiaduje.
Zatem lokalizacja Inwestycji tylko na niewielkiej przestrzeni pokrywa się z trzema ww. terenami o specjalnym statusie ochrony przyrody. Natomiast obszar objęty Projektem na znacznej długości bezpośrednio graniczy z trzema ww. terenami, co wiąże się z wpływem na ich przyrodę, zwłaszcza na faunę.
4. Charakterystyka rozpatrywanych składników środowiska
4.1. Roślinność
Według otrzymanego planu usytuowania drzew, w bezpośredniej strefie wokół projektowanych dojazdów do ulicy Dewajtis znajdą się 370 żywe drzewa (w tym niektóre z podwójnymi lub mnogimi pniami) oraz 11 krzewów lub zespołów krzewów. Jeżeli przyjąć umownie podział na trzy klasy grubości: cienkie (o obwodzie do 100 cm), średnie (o obwodzie 100-159 cm) i grube (o obwodzie 160 cm i więcej), to znajduje się tu 286 drzew i krzewów cienkich, 58 drzew średnich i 26 grubych. Zestaw gatunków drzew jest urozmaicony i stanowią go: klon pospolity (zwyczajny), klon jawor, klon jesionolistny (gatunek obcy w naszej florze), wiąz szypułkowy, topola czarna, topola biała, topola kanadyjska (gatunek obcy), dzika śliwa, dzika jabłoń, dzika grusza, robinia akacjowa (gatunek obcy), grab pospolity, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, jesion wyniosły, olsza czarna, czeremcha zwyczajna, wierzba biała. Zespół krzewów stanowią: bez czarny, tawuła, porzeczka, berberys, ligustr, irga, śnieguliczka, dereń.
Teren planowany do wykorzystania pod dojazdy do ulicy Dewajtis, ze względu na siedlisko i zespół gatunkowy drzew można umownie podzielić na trzy obszary:
1) Łęgi nadwiślańskie położone na północ (północny wschód) od Wisłostrady. Dominują tu topole (biała i kanadyjska). Część drzew pochodzi z naturalnego obsiewu powstałego po zakończeniu budowy Wisłostrady w roku 1974 – a więc są w wieku 33 i mniej lat. Jednak ze względu na szybki wzrost (przede wszystkim topól) niektóre drzewa mają duże wymiary. Znajduje się tu 8 drzew średniej grubości i 3 grube (w tym dwa dęby).
2) Zespoły zadrzewień (głównie o charakterze liniowym lub pasowym) położone wzdłuż ulicy Dewajtis oraz po obu stronach chodników i ścieżek rowerowych zlokalizowanych na południe (południowy-zachód) od Wisłostrady i o przebiegu równoległym do niej. W tym (największym) obszarze drzewa są rozmieszczone najczęściej liniowo wzdłuż dróg, ścieżek i chodników. Niewielką część stanowią zespoły drzew w formie płatów (wzdłuż ulicy Dewajtis i miejscami na wale przeciwpowodziowym). Najczęściej spotykanym gatunkiem jest klon zwyczajny, ale zestaw gatunków jest urozmaicony. Znaczną część stanowią drzewa w wieku ok. 35 lat posadzone pod koniec budowy Wisłostrady. Drzew średnich jest 29, a grubych 15.
3) Fragment drzewostanu w oddziale 5 wyłączenie „b” (wg aktualnej mapy leśnej) położonego na terenie rezerwatu „Las Bielański”, na południe (południowy-zachód) od wału przeciwpowodziowego. Ten obszar jest fragmentem drzewostanu z wiązem szypułkowym w wieku ok. 135 lat jako gatunkiem panującym, z domieszką jesionu wyniosłego, lipy drobnolistnej, olszy czarnej, grabu zwyczajnego i klonu pospolitego. Położony jest na najniższym tarasie Wisły na madach na dawnym terenie zalewowym odciętym około roku 1925 od wpływu powodzi. Jest to fragment o dużej wartości przyrodniczej ze względu na strukturę zbliżoną do naturalnej, o budowie pionowej wielowarstwowej, ze składem gatunkowym typowym dla łęgów położonych nad dużą rzeką. Znajdują się tu 52 drzewa, w tym 21 średnich i 8 grubych.
4.2. Ptaki (fauna)
Trzy wymienione tereny chronione (patrz p. 3.) znajdujące się w zasięgu oddziaływania projektowanej Inwestycji, są jako siedlisko ptaków/fauny między sobą ściśle związane, a omawiany odcinek Skarpy Warszawskiej jest częścią Lasu Bielańskiego.
Las Bielański, jako stosunkowo rozległy (ponad 150 ha, z czego 130 ha objęte rezerwatem) i dobrze zachowany kompleks leśny, jest jednym z najbogatszych pod względem świata zwierząt terenów w Warszawie. Regularnie występuje tu ponad 60 gatunków ptaków (Luniak 2005), z czego ostatnia inwentaryzacja (Mazgajski i in. 2001) wykazała 42 gatunki lęgowe. Szczególnie cennymi składnikami awifauny Lasu jest zespół 5 lęgowych gatunków dzięciołów (m.in. dzięcioła czarnego i średniego), gnieżdżenie się muchołówki małej, myszołowa i krogulca, prawdopodobnie najliczniejsza w Warszawie populacja lęgowa kowalika. Występuje tu też ok. 20 gatunków ssaków (m.in. sarna, ok. 5 gatunków nietoperzy) i co najmniej około tysiąca gatunków fauny bezkręgowej. To bogactwo świata zwierzęcego, wraz z ok. 400 gatunkami roślin naczyniowych, kwalifikują Las Bielański do rangi głównych rezerwuarów bioróżnorodności w Warszawie.
Łęg Bielański, będący częścią warszawskiego obszaru Natura 2000, ma bogatą awifaunę obejmującą ok. 30 gatunków lęgowych, wśród których są takie rzadkości jak remiz, strumieniówka i dziwonia, a również wyjątkowo liczna populacja słowika szarego (zanikającego w Warszawie). Jest to też miejsce stałego bytowania sarny i bobra oraz zachodzenia dzika i łosia. Ten pas zadrzewień ma również szczególne znaczenie dla fauny w skali miasta jako ważny element warszawskiego system korytarzy ekologicznych. Jest to jedna z głównych dróg migracji zwierząt między miastem, a pozamiejskimi ostojami nad Wisłą i w Puszczy Kampinoskiej.
5. Prognoza/ocena bezpośredniego wpływu Inwestycji
5.1. Roślinność
Planowane jest wycięcie 294 żywych drzew i krzewów. Jeżeli przyjąć umownie podział na trzy klasy grubości: cienkie (o obwodzie do 100 cm), średnie (o obwodzie 100-159 cm) i grube (o obwodzie 160 cm i więcej), to będzie wyciętych 229 drzew i krzewów cienkich, 49 drzew średnich i 16 grubych. Dla wyróżnionych trzech obszarów (patrz p. 4.1.) można wpływ Inwestycji, wg danych w Projekcie, przewidzieć następująco:
1) W nadwiślańskim łęgu na północ od Wisłostrady, straty powstałe w wyniku wycinki drzew mają charakter krajobrazowy i siedliskowy (środowisko bytowania zwierząt, w tym ptaków związanych z wodą i ptaków migrujących wzdłuż dolin rzecznych). Część obszaru będzie trwale zajęta pod zabudowę komunikacyjną. Obecny zespół zadrzewień – ze względu na dominujący wiek drzew – około 35 lat – należy zaliczyć do średniowiekowego. Jednak odtworzenie obecnego stanu – poza koniecznością upływu podobnego okresu – będzie zadaniem trudnym ze względu na fakt, że w znacznej części pochodzi ono z odnowienia naturalnego. Przy odtwarzaniu zadrzewienia konieczne będzie zapewnienie warunków do takiego odnowienia (zwłaszcza wyeliminowanie wydeptywania przez ludzi).
2) W zespołach zadrzewień wzdłuż ulicy Dewajtis oraz ścieżek i chodników wzdłuż Wisłostrady, straty powstałe w wyniku wycinki drzew mają charakter krajobrazowy. Część obszaru będzie trwale zajęta pod zabudowę komunikacyjną. Jednak możliwe będzie odtworzenie zadrzewienia w nowych miejscach, wzdłuż nowej krawędzi drogi, wzdłuż chodników i ścieżek. Ze względu na dominujący wiek drzew – około 35 lat – tyle czasu będzie wymagało odtworzenie stanu zbliżonego do obecnego.
3) Zupełnie inaczej przedstawia się problem trzeciego obszaru – najmniejszego (o szacunkowej powierzchni 0,15 ha), ale najcenniejszego ze względów przyrodniczych. Obejmuje on fragment jednego z dwóch istniejących w Lesie Bielańskim drzewostanów (zbiorowisk leśnych) z wiązem szypułkowym jako gatunkiem panującym i jednocześnie jedynego o tak dobrze zachowanej strukturze. Ze względu na fakt, że trzy rodzime wiązy (szypułkowy, górski i polny) są w Polsce (nie licząc cisa pospolitego i tylko lokalnie występującej sosny limby) najmniej licznymi gatunkami drzew, również drzewostany wiązowe są wielką rzadkością. Według Głaza (1986) w roku 1978 w Polsce (w Lasach Państwowych) było 544 ha takich drzewostanów. W IV Krainie (przyrodniczo-leśnej) Mazowiecko-Podlaskiej (w której położona jest Warszawa) takich drzewostanów było tylko 36 ha. Obecnie ta powierzchnia jest znacznie mniejsza (choć brak dokładnych danych) ze względu na fakt, że od roku ok. 1918 w całej Europie wiązy zamierają w następstwie szerzącej się tzw. naczyniowej choroby wiązu. Drzewostany wiązu szypułkowego można spotkać niemal wyłącznie na tarasach zalewowych dużych rzek (Odry, rzadziej Wisły). Poza bezpośrednią stratą spowodowaną wycięciem omawianego fragmentu, usunięta zostałaby dotychczasowa strefa ekotonowa (pośrednia) na długości około 200 metrów. Pełni ona ważną funkcję. Jest miejscem rozwoju specyficznych gatunków roślin (np. unikających wnętrza lasu) oraz miejscem zamieszkania niektórych gatunków zwierząt (często ich zagęszczenie jest większe niż wewnątrz lasu lub na sąsiadującym obszarze bezleśnym). Stanowi także ścianę ochronną, przede wszystkim przed niekorzystnym oddziaływaniem wiatru i światła słonecznego. Jej usunięcie powoduje zwiększoną podatność drzew na powalanie przez wiatr, oparzenia słoneczne, zamieranie w wyniku przesuszenia w szerokiej strefie w dotychczasowym – obecnie odsłoniętym – wnętrzu drzewostanu. Zasięg oddziaływania uszkodzeń spowodowanych przez nasłonecznienie i przesuszenie może sięgać ok. 30-40 m, ale uszkodzenia spowodowane przez wiatr mogą dochodzić do więcej niż 100 metrów w głąb drzewostanu.
Podsumowując, w odniesieniu do obszaru trzeciego, wycięcie ok. 0,15 ha, z liczącego 1,89 ha powierzchni drzewostanu wiązu szypułkowego:
• byłoby stratą krajobrazową i bardzo poważną stratą ochrony przyrody w skali regionu;
• spowodowałoby zniszczenie strefy ekotonowej, ważnej pod względem ekologicznym, na długości około 200 metrów,
• zwiększyłoby podatność pozostałej części drzewostanu na uszkodzenia ze strony czynników abiotycznych.
5.2. Ptaki (fauna)
Ptaki, a także wiele innych grup zwierząt (w szczególności wśród ssaków) mają stosunkowo duże areały aktywności, zatem oddziaływanie Inwestycji na faunę trzeba rozpatrywać znacznie szerzej niż na obszarze, gdzie jej lokalizacja wchodzi na tereny chronione, bądź w strefie bezpośredniego styku z nimi. Oddziaływanie to ma też w dużej mierze charakter procesów wieloletnich i wielostronnych zależności. Dlatego wpływ Inwestycji na ptaki (faunę) w aspekcie bezpośrednim stanowi tylko część jej skutków i musi być rozpatrywany łącznie z jej skutkami pośrednimi, odnoszącymi się do ogólnej sytuacji ekologicznej (także społecznej!) na szerokim obszarze dla którego Inwestycja ma znaczenie, szczególnie dla Lasu Bielańskiego (patrz niżej p. 6.).
Bezpośredni wpływ Inwestycji będzie związany głównie ze zmianami w siedliskach fauny i łączności między tymi siedliskami oraz wprowadzeniem niepokoju w miejscu jej realizacji. Odnosi się to zarówno do Lasu Bielańskiego jak i Łęgu Bielańskiego. Rozmiar i trwałość szkód w bogactwie fauny, jakie przy tym powstaną, będą zależne od przyjętego wariantu i sposobu wykonania Inwestycji. Opierając się na danych w dostarczonych dokumentach można tu przedstawić następujące przewidywania i zalecenia:
• Zubożenie roślinności, szczególnie drzewostanu (patrz p. 5.1.), spowodowane rozszerzeniem dróg połączenia z Wisłostradą, będzie miało istotny negatywny wpływ na ptaki oraz na znaczną część pozostałych grup fauny. Chodzi tu zarówno o utratę lokalnych siedlisk w omawianych częściach Lasu i Łęgu, jak też zmniejszenie drożności korytarza ekologicznego wzdłuż zielonego pasa Wisły oraz łączności między tym pasem a Lasem Bielańskim.
• Ruch pojazdów na projektowanej drodze nie będzie powodował istotnego zagrożenia dla ptaków (fauny) jeśli:
− Prędkość pojazdów zostanie ograniczona do 40 km/godz., tj. do wielkości powyżej której znacznie wzrasta ryzyko kolizji z ptakami (statystyka w publikacji Eritzoe i in. (2003)). Realność postulatu ograniczenia szybkości powinny zapewnić tzw. „garby” nawierzchni, o czym brak danych w Projekcie.
− Na odcinku styku drogi z Lasem Bielańskim i z innymi terenami Skarpy Bielańskiej będą ogrodzenia nieprzekraczalne dla dużych (sarna, lis) i drobnych (np. jeż, myszy) ssaków oraz płazów i gadów. Wskazówki na ten temat są m.in. w wydanym niedawno poradniku Jędrzejewskiego i in. (2004).
• Zwiększona obecność ludzi oraz ruch rowerowy nie będą powodowały istotnego zagrożenia dla ptaków (fauny), pod warunkiem wprowadzenia zaleconych wyżej ogrodzeń.
• Wzrost oświetlenia, jaki nastąpi na omawianym terenie (mimo, że brak o tym wzmianki w otrzymanej „Informacji….” − patrz wyżej p. 2.), będzie miał negatywny wpływ dla fauny, głównie dla bezkręgowców − dla których silnie świecące lampy są zabijającymi pułapkami. Jednak czynnik ten ma już na omawianym terenie duże nasilenie w związku z oświetleniem Wisłostrady. Na ptaki ten wzrost oświetlenia nie będzie miał znaczącego wpływu.
• Wzrost hałasu spowodowany Inwestycją, nie będzie miał istotnego znaczenia dla ptaków (fauny) bytujących na terenach sąsiednich, tym bardziej że czynnik ten ma już duże nasilenie w związku z Wisłostradą.
• Ograniczenie możliwości migracji zwierząt naziemnych (ssaki, płazy, w pewnym stopniu też ptaki) między Lasem Bielańskim a zielonym pasem Wisły, będącym jednym z głównych korytarzy ekologicznych Warszawy, spowodowane Inwestycją, będzie miało istotny negatywny wpływ dla fauny. Jednak znaczenie Inwestycji dla odciążenia/uwolnienia od pojazdów Lasu Bielańskiego (patrz niżej p. 6.) jest tak duże, że jej ogólny bilans w rozważanym aspekcie będzie niewątpliwie korzystny. Aby zminimalizować omawianą szkodę należy pod częścią estakady umożliwić przemieszczenia zwierząt między Wisłą i Lasem, przede wszystkim przez pozostawienie części przestrzeni pod estakadą bez ogrodzeń równoległych do skarpy Lasu Bielańskiego. Ten korytarz ekologiczny powinien być zlokalizowany pod północnym odcinkiem estakady, stwarzającym najlepszy dostęp od strony Lasu i jednocześnie najbardziej odsuniętym od ruchliwej strefy ul. Dewajtis i przystanków na Wisłostradzie.
• Parking pod estakadą. Jego lokalizacja w południowej części estakady jest właściwa ze względu na postulat przeznaczenia części północnej na strefę łączności ekologicznej Lasu Bielańskiego z zielonym korytarzem Wisły (patrz wyżej). Jednak liczba 36 miejsc parkingowych przewidziana w projekcie jest o wiele za mała w stosunku do spodziewanych potrzeb (patrz niżej p. 7.4.). Przy urządzeniu parkingu należy minimalizować zastosowanie jednolitych twardych nawierzchni oraz starać się zapewnić mu zieleń, np. na odsłoniętych obrzeżach, ewentualnie też pod prześwitem estakady.
• Skład i struktura zieleni urządzonej w ramach omawianej inwestycji powinny być zgodne z charakterem szaty roślinnej sąsiedztwa − Lasu Bielańskiego i zadrzewień łęgowych nad Wisłą.
• Roboty drogowe i inne związane z inwestycją − ich szeroki zakres i spodziewana długotrwałość będą miały negatywny wpływ na omawiane składniki przyrody w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji. Wpływ ten, ze względu na trwałość skutków, będzie dwojakiego rodzaju:
− Spłoszenia ptaków i innych zwierząt, nie mające znacznych i trwałych konsekwencji;
− Zniszczenia roślinności i gleby bezpośrednio jako składników przyrody i pośrednio jako siedlisk ptaków (zwierząt). Rozmiar i trwałość tych strat będzie zależał od sposobu prowadzenia robót, a w szczególności od wielkości przestrzeni poza terenem objętym robotami, na którym będą się odbywały operacje towarzyszące, np. dojazd maszyn, transport i składowanie materiałów, przebywanie pracowników. Straty te powinny być zminimalizowane przez stosowanie ogrodzeń i nadzór nad sposobem prowadzenia prac. W szczególności powinien być w ten sposób chroniony teren rezerwatu Las Bielański.
• Wycinanie drzew, stosownie do obowiązujących przepisów (Rozporządzenie Min. Środowiska z dnia 28 września 2004 w Dz. U. nr 220 z 2004, poz. 2237) powinno się odbywać poza sezonem lęgowym ptaków, trwającym od marca do sierpnia.
• Ekrany dźwiękochłonne − jeśli przewiduje się ich zastosowanie w ramach Inwestycji lub na estakadzie Wisłostrady, to nie powinny one być przezroczyste, gdyż to powoduje kolizje (na ogół śmiertelne) przelatujących ptaków.
6. Pośredni wpływ Inwestycji
Chodzi tu o ogólną sytuację ekologiczną Lasu Bielańskiego związaną z ruchem i parkowaniem pojazdów na przebiegającym częściowo przez rezerwat odcinku ul. Dewajtis. Jest to podstawowy problem ochrony i wykorzystania rekreacyjnego tego rezerwatu. Ruch ten oraz parkowanie, nasilające się z roku na rok, są szkodliwe ze względów ekologicznych (dezintegracja kompleksu leśnego, zatrucie spalinami, płoszenie zwierząt i ich kolizje z pojazdami) i społecznych (utrata walorów rekreacyjnych i krajobrazowych Lasu, bezpieczeństwo pieszych i rowerzystów).
Istotny jest też tu inny ważny aspekt tej sytuacji − związany z funkcjonowaniem zespołu instytucji uczelniano-kościelnych zlokalizowanych przy tej ulicy. Dla licznej rzeszy osób (pracowników, studentów, wiernych) uczestniczących w działalności UKSW i innych instytucji omawianego zespołu, istotną uciążliwością jest znaczna odległość od komunikacji miejskiej oraz ograniczenia możliwości parkowania.
Problem ruchu i parkowania na ul. Dewajtis w ostatnich latach nasilił się bardzo i przejawia się m.in. zaognionymi sporami z udziałem miejscowej społeczności, władz samorządowych i zainteresowanych instytucji.
Niepożądanym pośrednim skutkiem Inwestycji będzie stworzenie łatwej możliwości (m.in. drogi dojazdowe klasy Z) wejścia na ul. Dewajtis ruchu przelotowego z Wisłostrady do ul. Marymonckiej. Następstwem tego byłoby katastrofalne pogorszenie warunków środowiska i rekreacji w Lesie Bielańskim. Poza nasileniem się wymienionych wyżej, mających obecnie miejsce szkód ekologicznych i społecznych, można tu przewidzieć następujące skutki:
• Presja na przebudowę jezdni i wykonanie chodników, co spowodowałoby konieczność niwelacji terenu na pewnych odcinkach i trwałe wylesienie niektórych fragmentów Lasu.
• Chemiczne odśnieżanie ulicy (jezdni i chodnika) o negatywnym skutku dla Lasu głównie dlatego, że na odcinku ok. 600 metrów ulica Dewajtis przebiega w terenie pofalowanym, na stoku schodzącym do Potoku Bielańskiego (w kierunku południowo-wschodnim). W tej sytuacji substancje używane do odśnieżania spływałyby w głąb lasu, oddziałując na drzewostany na obszarze ok. 6 ha.
• Akumulacja związków chemicznych będących produktem spalania paliwa jak i zużywania się pojazdów, w strefie wzdłuż ulicy. Trudno jest ocenić zasięg związków chemicznych (w tym metali ciężkich) powstających w wyniku eksploatacji samochodów. Na podstawie literatury (Curzydło i Kostuch 1996, Borecki i in. 1997) można ocenić, że (zależnie od związku) jest to strefa o szerokości od 30 do ponad 100 metrów. W strefie o szerokości ok. 30 metrów wzdłuż drogi drzewa zwykle podlegają nekrozom, przedwczesnej utracie aparatu asymilacyjnego, jego trwałej redukcji i skróceniu długości życia. Związki te, w wyniku sukcesywnej akumulacji zmieniają chemizm gleby, co szkodzi roślinności w strefie szerszej niż 30 metrów, a pośrednio też faunie.
• Zwiększone wnikanie nasion roślin obcych dla Lasu Bielańskiego. Nasilony ruch pojazdów przybywających z dalszych odległości, zwiększa niebezpieczeństwo zawleczenia nasion roślin obcych. Jest to zjawisko szczególnie niepożądane w lesie objętym ochroną (rezerwacie).
Oceniany Projekt nie daje pewności, że Inwestycja rozwiąże zaogniony problem ruchu na przebiegającym przez rezerwat odcinku ul. Dewajtis, a przeciwnie − stwarza ryzyko, że jej pośrednią konsekwencją będzie pogorszenie sytuacji pod tym względem, ze skutkami jw. Jednostronne połączenie przez Wisłostradę z miastem nie jest też rozwiązaniem komunikacji publicznej dla kompleksu uczelniano-kościelnego.
7. Podsumowanie/wnioski
7.1. Cel/znaczenie Inwestycji
Przedsięwzięcie drogowe/komunikacyjne, które stworzyłoby możliwość pozytywnego i trwałego rozwiązania nabrzmiałego problemu zamknięcia dla ruchu ulicy Dewajtis na odcinku przecinającym Las Bielański, a jednocześnie zapewnienia komunikacji publicznej dla omawianego kompleksu uczelniano-kościelnego − jest pożądane i ważne ze względów ekologicznych i społecznych (patrz p. 6.). Dlatego jako podstawowe kryterium oceny Projektu należy przyjąć spełnienie tych dwóch równorzędnych celów, przy minimalizacji bezpośrednich szkód ekologicznych spowodowanych Inwestycją.
7.2. Wady merytoryczne Projektu z punktu widzenia ww. kryterium (patrz p. 7.1.):
• Poszerzenie dróg połączenia z Wisłostradą spowoduje znaczne straty w jednym z najcenniejszych fragmentów drzewostanu Lasu Bielańskiego, mającym znaczenie rangi regionalnej (patrz p. 4.1.) oraz w drzewostanie zadrzewienia łęgowego nad Wisłą. To z kolei będzie skutkowało zubożeniem siedlisk fauny na obu tych terenach, objętych ochroną. Przewidziana prawem rekompensacja tych szkód musiałaby być znaczna (= kosztowna). Można tu rozważać wykonanie przejścia dla zwierząt pod Wisłostradą łączącego niski taras Lasu Bielańskiego z łęgiem nad Wisłą.
• Doprowadzenie linii autobusowej z Wisłostrady do terenu UKSW nie rozwiąże problemu komunikacji publicznej dla omawianego kompleksu instytucji uczelniano-kościelnych, ponieważ byłoby to połączenie tylko w kierunku śródmieścia, podczas gdy UKSW jest żywotnie zainteresowany również połączeniem z kampusem w Młocinach. Nie jest to więc spełnienie jednego głównych ww. celów.
• Projekt nie deklaruje jako celu rozwiązania problemu ruchu i parkowania pojazdów na przecinającym rezerwat odcinku ul. Dewajtis. Przeciwnie, nadanie połączeniu z Wisłostradą klasy Z (drogi zbiorczej) stworzy możliwość przedłużenia jej do ul. Marymonckiej, co jest niedopuszczalne ze względów ekologicznych i społecznych (patrz p. 6.). Z tego punku widzenia wadą Projektu jest też rażąco mała liczba miejsc na planowanym parkingu pod estakadą Wisłostrady (patrz p. 5.2. i 7.4.).
7.4. Założenia wariantu postulowanego:
• Zrezygnowanie z wyprowadzenia linii autobusowej z Wisłostrady do terenu UKSW, co pozwoli radykalnie zmniejszyć szkody ekologiczne i koszty związane z poszerzeniem dróg dojazdowych. Należy natomiast poprowadzić przelotową linię autobusową na Wisłostradzie stwarzającą obustronne połączenie do miasta (np. do metra na pl. Wilsona lub do stacji Marymont, przy której jest zbiorczy parking) i do kampusu w Młocinach. Oba przystanki na Wisłostradzie powinny mieć windy, tak jak to jest np. na estakadzie ul. Słowackiego nad Trasą AK (Toruńską).
• Skierowanie ruchu pieszego między Wisłostradą a UKSW, kościołem i innymi instytucjami tego kompleksu, tzn. do/od przystanków i parkingu, przez odpowiednio dostosowany ciąg pieszy na ul. Pergaminów. Wymagałoby to urządzenia wejścia na skarpę terenu UKSW (furtka, winda?), ewentualnie też wykrojenia z dawnego terenu leśniczówki w Lesie Bielańskim pasa na poszerzenie (o ok. 2 m) istniejącego tam przejścia do Lasu Bielańskiego. Chęć umożliwienia takiego wejścia na teren UKSW była deklarowana przez władze Uczelni, co jest udokumentowane protokołem.
• Powiększenie liczby miejsc na parkingu pod estakadą do co najmniej 100. Już obecnie na ul. Dewajtis, poza terenem UKSW, często parkuje ponad sto samochodów, a należy spodziewać się wzrostu ich liczby. Przestrzeń pod estakadą stwarza możliwość zaspokojenia tej potrzeby i należy to wykorzystać dla odciążenia wjazdu na ul. Dewajtis.
7.5. Podsumowanie oceny:
Postulujemy odrzucenie Projektu w ocenianym tu wariancie i opracowanie wariantu alternatywnego wg założeń w p. 7.4.
8. Cytowane piśmiennictwo
Baum T., Trojan P. (red.). 1982. Las Bielański w Warszawie rezerwat przyrody. PWN, Warszawa. 311 str.
Borecki T., Dudek A., Czępińska-Kamińska D., Miścicki S., Nowakowska J., Stępień E., Wójcik R., 1997. Autostrady a ekosystemy leśne. Rozdz. w zbiorze: XIV Sesja Naukowo-Techniczna z cyklu „Aktualne zagadnienia w geodezji” na temat „Obsługa geodezyjno-prawna autostrad”, Nowy Sącz, str. 169-175.
Chojnacki J., Czajka L., Luniak M., Miścicki S., Namura-Ochalska A. 2002. Raport o wartości i stanie przyrody Lasu Bielańskiego. manuskrypt, 13 str.
Chylarecki P., Sawicki G. 2003. Ostoja ptaków dolina środkowej Wisły. Wyd. Askon, Warszawa.
Curzydło J., Kostuch R., 1996. Oddziaływanie autostrady na grunty rolnicze i leśne. Aura, 6.
Erritzoe J., Mazgajski T., Rejt Ł. 2003. Bird causalities on European roads – a review. Acta Ornithologica 38: 77-93.
Głaz J. 1986. Wiąz w Lasach Państwowych. Sylwan, 1: 23-33.
Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R., Stachura K. 2004. Zwierzęta a drogi. Metody ograniczania negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwierząt. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża. 84 str.
Kaczmarczyk P., Lisicki P., Mysiakowska A., Węgrzynowicz-Szczęsna A.. 2006. Dziedzictwo przyrodnicze Warszawy. Biuro Ochrony Środowiska Urz.m.st. Warszawy. płyta CD.
Keller M., Chylarecki P., Nowicki W. 2000. Ornitologiczna inwentaryzacja międzywala Wisły od ujścia Policy do ujścia Narwi. Rozdz. w pracy: Matuszkiewicz j. M.., Roo-Zielińska E. (red.) Międzywale Wisły jako swoisty układ przyrodniczy (odcinek Pilica − Narew). Dokumentacja Geogr. 19: 119-132.
Luniak M. 2005. Las Bielański. Rozdział w monografii: Wojtatowicz J. (red.).Warszawska przyroda – obszary i obiekty chronione. Biuro Ochrony Środowiska Urzędu M. St. Warszawy. str. 29-32.
Mazgajski T., Rejt Ł. Chromy M., Podlacha F. Stan i zmiany awifauny rezerwatu „Las Bielański” w Warszawie. Parki Narod. i Rezerwaty Przyrody 20: 27-41.
Sidło P. O., Błaszkowska B., Chylarecki P. 2004. Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP, Warszawa, 374 pp.