Stanowisko w sprawie masowego wycinania drzew przydrożnych

Stanowisko

Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba”

oraz

Koalicji Lanckorońskiej na rzecz Zrównoważonego Transportu

w sprawie masowego wycinania drzew przydrożnych – apel o zachowanie cennych krajobrazów i promowanie bezpiecznych zachowań kierowców

Organizacje Koalicji Lanckorońskiej na rzecz Zrównoważonego Transportu przyłączają się do protestów Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba” oraz licznych organizacji społecznych i ekologicznych, a także instytucji przeciwko nasilającej się w ostatnich latach wycince drzew przydrożnych w całym kraju, oznaczającej dewastację krajobrazu.

Stanowczo sprzeciwiamy się przeprowadzanemu w całej Polsce usuwaniu drzew przydrożnych pod pretekstem zwiększenia bezpieczeństwa w ruchu zmotoryzowanym. Uważamy wysuwanie argumentów bezpieczeństwa dla kierowców uzasadniających wycinkę drzew za całkowicie chybione i nielogiczne, a rozumowanie kryjące się za nimi za podszyte grą na emocjach. W opinii członków Koalicji fałszywa jest alternatywa: drzewa przydrożne lub bezpieczeństwo na drogach. Jak pokazują przykłady innych państw, zarządy dróg mogą prowadzić drogowe prace inżynieryjne z zachowaniem drzew przydrożnych, równocześnie skutecznie poprawiając bezpieczeństwo na danych odcinkach infrastruktury.

Od 2004 roku obserwujemy w całym kraju, szczególnie na Warmii i Mazurach, Pomorzu i Ziemi Lubuskiej masową wycinkę drzew – nie tylko przy drogach krajowych czy wojewódzkich, ale także przy drogach lokalnych (powiatowych i gminnych), a więc o bardzo małym natężeniu ruchu. Likwidowane są przepiękne aleje drzew stanowiące bardzo ważny element krajobrazu. Powoduje to trwałe niszczenie środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu kulturowego.

Przyczyny wypadków

Znacząca liczba zabitych i poszkodowanych w wypadkach drogowych stanowi ciągle rosnący problem społeczny. Może być on rozwiązany efektywnie tylko wtedy, gdy przeprowadzi się szczegółową i kompleksowa analizę przyczyn, a nie tylko skutków. Przede wszystkim należy odnieść się do wyników badań naukowych nad relacją między drzewami a wypadkami drogowymi, nad ich przyczynami i skutkami, a także całościowo spojrzeć na możliwości zwiększania bezpieczeństwa w transporcie.

Bezpośrednie przyczyny większości wypadków drogowych:

1) Niedostosowanie prędkości do przepisowych ograniczeń i warunków na drodze.

2) Jazda kierowców pod wpływem alkoholu.

3) Gwałtowny wzrost na drogach ilości ciężkich, wysokich i długich ciężarówek („TIR-ów”), które powodują równie gwałtownie rosnącą liczbę wypadków drogowych.

4) Brak w Polsce polityki umożliwiającej efektywne zorganizowanie systemu przewozów tirów i kontenerów na platformach kolejowych (popularyzowanej przez organizacje ekologiczne pod hasłem „TIRy na tory!”), odciążającego drogi od tego typu ciężarówek, co mogłoby zapobiegać masowym wypadkom, zagrożeniom środowiskowym i wielu komplikacjom w przewozie. Ciężkie kontenerowce są jedną z głównych przyczyn niszczenia dróg, wykruszając nawierzchnie i żłobiąc w nich głębokie koleiny. Te ostatnie mogą spowodować „wybicie” szybko jadącego samochodu z pasa drogowego i doprowadzić do zderzenia z innym pojazdem lub jakimkolwiek przedmiotem na poboczu drogi, z rampą mostu lub wiaduktu, z budynkiem lub z drzewem.

5) Fatalny stan oznaczeń rozgraniczenia jezdni i pobocza na większości dróg polskich (oznakowanie poziome) oraz bardzo zły stan techniczny wielu dróg (dziury, koleiny).

6) Brawura niektórych kierowców, często wątpliwie przeszkolonych, co uwidoczniają statystyki wypadków.

7) Zły stan pojazdów, z których wiele jest egemplarzami „odzyskanymi” z importowanych samochodów po wypadkach.

Konieczność działań systemowych

Usunięcie drzew przy drogach jako wyłącznych sprawców wypadków drogowych nie doprowadzi do poprawy sytuacji. Dopiero podjęcie kompleksowych i systemowych działań może wpłynąć na zmniejszenie wypadków. To, że bezpośrednie przyczyny wypadków są inne niż drzewa, potwierdzają opinie zagraniczne oparte na wielokierunkowych analizach przyczyn.

Niemiecki klub automobilowy ADAC zajmujący się badaniem stanu bezpieczeństwa na drogach, wprowadzając w życie projekt ratowania alei ostrzegał: Skuteczną strategią zapewnienia bezpieczeństwa nie jest prosta formuła: wyciąć wszystkie drzewa z poboczy dróg, lecz podjęcie szeregu działań zapewniających bezpieczeństwo. Są to odpowiednia technika jazdy, prędkość, stan pojazdu, poprawne oznakowanie jezdni i urządzenia zapewniające bezpieczeństwo (np. barierki).

Konieczność działań alternatywnych

Powołując się na ogólnikowy fakt konieczności zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, zarządcy dróg wskazują zawsze tylko na wycinkę drzew, pomijają natomiast możliwości techniczne zabezpieczenia ruchu drogowego poprzez:

– ustawianie znaków ograniczenia prędkości,

– ustawianie znaków zakazu wyprzedzania,

– oznaczenia drzew tablicami odblaskowymi,

– ustawianie barier energochłonnych zabezpieczających przed wypadnięciem pojazdów z jezdni, w szczególności przed wpadnięciem na drzewo. [1]

Negatywne skutki usuwania drzew

Usuwanie drzew nie tylko nie prowadzi do zmniejszenia liczby wypadków, ani rozmiaru skutków wypadków na danej drodze, lecz może wywołać skutek odwrotny: prowadzi do rozwijania większych prędkości, utrudnia kierowcom obserwację ukształtowania drogi, skłania do podejmowania ryzykownych manewrów, prowadzi do bezpośredniego oddziaływania słońca na nieocienione drogi, roztapiania asfaltu i tworzenia się kolein, a także do utrudnienia widoczności na silnie nasłonecznionej drodze. [2]

Należy przy tym zdawać sobie sprawę, że ogołocenie poboczy drogowych z drzew wiąże się, oprócz ze zubożeniem krajobrazu, z różnymi dodatkowymi następstwami, tj. daleko idącymi zmianami klimatu lokalnego i zmianami glebowymi na terenach otaczających, w tym:

– zmianami stosunków wodnych,

– zmianami rozmieszczenia nasypów śniegowych,

– zmianami kierunków wiatrów oraz

– zniszczeniem korytarzy migracyjnych i siedlisk wielu gatunków chronionych (głównie ptaków i owadów, w tym chronionych unijną dyrektywą siedliskową).

Korzyści z drzew przy drogach

W argumentach za usuwaniem drzew przy drogach nie bierze się pod uwagę korzyści, jakie wnosi prawidłowo zagospodarowany krajobraz w otoczeniu arterii komunikacyjnych, uwzględniający psychologię percepcji osób prowadzących pojazdy (np. ostrzegające akcenty roślinne, zmiana kolorystyki obsadzeń, prześwity widokowe, maskowanie negatywnych, depresyjnych fragmentów itp.). Czynniki te powodują zmniejszenie wypadków, a drzewa mają duży udział w uzyskiwaniu omawianych efektów. [3]

Drzewa wzdłuż ciągów komunikacyjnych mają duże znaczenie klimatyczne:

– przedłużają wilgotność gleby;

– osłaniają przed wiatrem, erozją gleb;

– wpływają na rozwój mikroorganizmów;

– wydzielają substancje lotne, fitoncydy, o właściwościach bakteriobójczych.

W ciągu godziny średniej wielkości drzewo liściaste wytwarza 1200 litrów tlenu, człowiek zużywa ok. 30 litrów, a samochód zamienia w spaliny 6000 litrów tlenu. Pasma drzew pełnią rolę filtra biologicznego, który zatrzymuje na powierzchni liści kurz, sadze i pyły. Na przykład średniej wielkości drzewo może zneutralizować w ciągu sezonu wegetacyjnego szkodliwe składniki spalin pochodzące ze 130 kg benzyny (w przypadku zwartego obsadzenia drogi) i dwukrotnie zmniejszyć skażenie okolicznych upraw.

Drzewa izolują budynki mieszkalne od hałaśliwych dróg, stanowiąc ekran akustyczny i chroniąc przed spalinami. Liście to pierwsi odbiorcy zanieczyszczeń powodujących blokadę aparatów szparkowych służących pobieraniu CO2 i dopływu promieniowania słonecznego.

Otoczenie dróg i ulic stanowi wizytówkę kraju, jego kultury i poziomu cywilizacyjnego. W związku z tym wartość drzew przy ulicach i drogach systematycznie wzrasta. [4]

Kontekst prawny

Znowelizowana ustawa o ochronie przyrody z dn. 16.04.2004 r. (Dz.U. nr 92, poz. 880) ułatwiła procedury związane z uzyskaniem zgody na wycinkę drzew przydrożnych – warunki te opisane są m.in. w art. 83. (zapis ten został częściowo zmieniony w ustawie Prawo ochrony środowiska z dn. 18 maja 2005 r. – usunięty został najbardziej kontrowersyjny przepis: art. 83 ust.6 pkt.6). Wycięcie drzew następuje po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta na wniosek posiadacza nieruchomości. Wydawanie decyzji jest bardzo często związane z nierozpoznaniem istoty sprawy przez organ wydający decyzje oraz / lub wykorzystaniem przez wnioskodawcę braku wiedzy po stronie organu wydającego decyzję o rzeczywistym stanie istotnych dla sprawy okoliczności. Argumentując konieczność wycinki zarządcy dróg powołują się z reguły na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, pomimo że wycinki drzew bardzo często nie są związane z jakąkolwiek modernizacją dróg, czy nawet naprawą jezdni. Poza tym zarządcy dróg nie przedstawiają jakichkolwiek wyników przeprowadzonych badań mających na celu ustalenie wpływu planowanych przedsięwzięć na środowisko naturalne oraz na bezpieczeństwo w komunikacji – brak jest udokumentowania dlaczego i w jaki sposób wycinka drzew przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa na konkretnym odcinku jezdni (niekiedy zarządcy dróg powołują się na ogólnikowe statystki wypadków drogowych bez przedstawiania analiz, przyczyn wypadków itd.). Poza tym dziwi zjawisko powtarzania wycinek na tych samych odcinkach drogi, gdzie pod pozorem poprawy bezpieczeństwa co roku wycinane są kolejne drzewa – świadczy to o instrumentalnym wykorzystywaniu przepisów ustawy.

Wycinki to szemrany biznes

Szczególne wątpliwości budzi sposób finansowania prowadzonych wycinek alei – z niektórych wypowiedzi wynika, że zamiast na drogowe prace remontowe lub modernizacyjne pieniądze przeznaczane są na wycinkę drzew przydrożnych lub / i tzw. „prace pielęgnacyjne”. Prace te polegające na usuwaniu konarów drzew lub wręcz całych koron co z reguły prowadzi do obumarcia drzew, a w konsekwencji do ich usunięcia. W ten sposób następuje zwiększenie kosztów jakie muszą ponosić zarządcy dróg (najpierw przycinanie konarów, a 2-3 lat później usuwanie całego drzewa). Praktycznie w przypadku uschnięcia drzewa w skutek niefachowo przeprowadzonej pielęgnacji nie pobierane są opłaty, o których mowa w artykule 88 ust 1. ustawy o ochronie przyrody.

Wątpliwości budzi sposób rozliczania pozyskanego podczas prowadzonych wycinek drewna. W praktyce jest to pozyskiwanie taniego lub wręcz bezpłatnego surowca, jakim jest poszukiwane na rynku drewno liściaste. Sposób wyceny i rozliczania pozyskiwanego materiału jest utrzymywany w tajemnicy i być może jest to jeden z głównych powodów masowej wycinki drzew przydrożnych. W większości znanych wniosków o wycinkę oraz decyzji na ich wycinkę podawane jest informacja, że uzyskane drewno będzie wykorzystane jako opałowe. Jest to więc kolejny przykład celowego wprowadzenia w błąd organu wydającego decyzje w celu uzyskania odstąpienia od naliczania opłat za wycinkę drzew.5

Nieuzasadnione argumenty za

Dla nowo sadzonych drzew przy ulicach w Meklemburgii normy niemieckie ustalają 80 cm jako minimalna dopuszczalna odległość od krawężnika do osi pnia drzewa. Natomiast normy amerykańskie przyjmują ok. 90 cm (3 stopy) jako normatywną minimalną odległość od krawężnika do miejsca sadzenia drzew ulicznych.

Usuwanie drzew przydrożnych jest niekiedy motywowane ich złym stanem sanitarnym. Jest on wynikiem niestarannych prac przy odśnieżaniu dróg (otarcie kory), robót w obrębie drzew (uszkodzenie korzeni) oraz fatalnych „prac pielęgnacyjnych” polegających na usuwaniu zbyt dużej ilości konarów drzew lub wręcz całych koron, co w efekcie prowadzi do obumarcia drzew, a w konsekwencji do ich usunięcia. W przypadku uschnięcia drzewa w skutek niefachowo przeprowadzonych prac bardzo rzadko naliczane są i pobierane opłaty, o których mowa w artykule 88 ust. 1. ustawy o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 r.: Wójt, burmistrz albo prezydent miasta wymierza administracyjną karę pieniężną za: zniszczenie spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów zieleni, zadrzewień, drzew.

Nieliczne wyjątki usprawiedliwione

Oczywiście nie jesteśmy przeciwnikami wszystkich wycinek – drzewa suche i chore należy usuwać, ale przepisy muszą jasno i precyzyjnie określać sposób wycinki, terminu ich wykonania oraz określać warunki nasadzeń zastępczych. Przede wszystkim wycinka drzew musi być ostatecznością, dozwoloną tyko wówczas, gdy nie ma innych, technicznych możliwości zabezpieczenia bezpieczeństwa na drodze (por. uzasadnienie poprawki „Sadyby”).

Żądania i postulaty

Jako koalicja organizacji mających na względzie bezpieczeństwo na drogach i minimalizację oddziaływania transportu na życie ludzi i przyrodę żądamy:

– natychmiastowego wprowadzenia moratorium na wycinkę drzew przydrożnych na obszarze całej Polski, tj. wstrzymanie wszystkich pozwoleń na wycinkę drzew;

– lepszej egzekucji przestrzegania ograniczeń prędkości, szczególnie poprzez środki techniczne (inżynieryjne uspokajanie ruchu);

– zwiększania bezpieczeństwa na drogach poprzez realizację polityki zrównoważonego transportu z uwzględnieniem hasła „Tiry na tory!” – długofalową politykę zachęcania do przewozu przez kraj kontenerów na platformach kolejowych;

– zmniejszania w przepisach limitów prędkości dozwolonych na drogach pozamiejskich;

– znowelizowania ustawy o ochronie przyrody w sposób, który będzie chronił drzewa przydrożne – zmianę ustawy zezwalającej zarządom dróg na wycinanie przydrożnych drzew bez jakichkolwiek uzgodnień i konsultacji;

– każdorazowego przedstawiania do publicznych konsultacji poszczególnych projektów większych robót przydrożnych, w tym remontów i modernizowania ciągów komunikacyjnych z istniejącymi drzewami przydrożnymi.

Ponadto postulujemy:

– w przypadku drzew chorych – wycinanie tylko części uszkodzonych a nie całych drzew;

– w przypadku niezbędnej modernizacji dróg (poszerzania) – wycinanie drzew tylko z jednej strony;

– w przypadku alei o wyjątkowym charakterze (np. drzewa zabytkowe) lub dróg turystycznych (widokowych) – reorganizację ruchu (np. ustawianie znaku zakazu ruchu dla ciężarówek, zakaz wyprzedzania, ograniczanie dozwolonej prędkości).

Jeśli drzewa przydrożne przy drogach Polski będą nadal w tym tempie znikać z krajobrazu czy będziemy zachęcać turystów do przyjazdu zdjęciami bezdrzewnych dróg pełnych pędzących tirów?