Edukacja rowerowa we Francji
Z rowerowego punktu widzenia Francja do niedawna była krajem pełnym sprzeczności. Choć na jej terenie działa kilka tysięcy amatorskich klubów kolarstwa sportowego, tak szosowego jak i górskiego, a od równo 120 lat odbywa się znany na całym świecie Tour de France, to nigdy nie była krajem, w którym rower byłby powszechnie uważany za środek transportu. Udział rowerzystów w ruchu w miastach był długo znikomy, teraz jednak rośnie. Od kilku lat nauka sprawnego i bezpiecznego poruszania się na rowerze jest stałym elementem programu nauczania w szkołach podstawowych, i może być dla nas jeśli nie wzorcem, to na pewno solidnym źródłem inspiracji.
Przed 2018 rokiem, edukacja rowerowa we Francji nie miała sformalizowanego charakteru ani jednolitych dla całego kraju standardów programowych. Młodzi rowerzyści i rowerzystki szkoleni byli w różny sposób, najczęściej przez liczne kluby i stowarzyszenia kolarskie i turystyczne, których we Francji jest kilka tysięcy. Organizacje te, w większości należące do FFCT (Fédération française de cyclotourisme) lub FFC (Fédération française de cyclisme), koncentrują się przede wszystkim na turystyce rowerowej lub kolarstwie sportowym, zaś mniej na wykorzystaniu roweru jako codziennego środka transportu.
Siłą rzeczy, w specyficzny sposób profiluje to ich działania edukacyjne, niekoniecznie skupiając je na umiejętnościach potrzebnych do sprawnego i bezpiecznego poruszania się w środowisku miejskim, w ramach codziennych podróży, na przykład do szkoły, na zajęcia dodatkowe itp. Postrzegają one rower bardziej jako sprzęt do uprawiania sportu czy też turystyki i rekreacji, promują aktywny wypoczynek, tężyznę fizyczną oraz osiąganie coraz lepszych wyników sportowych.
Oprócz organizacji sportowych i turystycznych, we Francji działa FUB (Fédération française des usagers de la bicyclette; Francuska federacja użytkowników rowerów), której polem działania od ponad 40 lat jest przede wszystkim promocja roweru jako codziennego środka transportu i edukacja w dziedzinie sprawnego i bezpiecznego poruszania się na rowerze, jak też szerzej pojmowanej zrównoważonej mobilności. Formalnie jest to związek stowarzyszeń mających wspólne cele i działających na rzecz ich osiągnięcia. Siła FUB w głównej mierze opiera się na ogólnokrajowym zasięgu (tworzy ją ponad 500 stowarzyszeń i organizacji pozarządowych), ścisłej współpracy z władzami centralnymi i lokalnymi, włącznie z pozyskiwaniem finansowania na realizowanie projektów edukacyjnych.
FUB jako sieć organizacji rowerowych od lat prowadzi działania szkoleniowe w porozumieniu z ośrodkami dydaktycznymi, samorządami oraz władzą centralną. Od 2016 roku przyznawana jej jest akredytacja Ministerstwa Edukacji Narodowej, co umożliwia jej organizację i oficjalne prowadzenie dodatkowych działań edukacyjnych w publicznych placówkach szkolnych.
Edukacja rowerowa sterowana centralnie
W styczniu 2018 roku Międzyministerialna Komisja Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (Comité interministériel de sécurité routière) wdrożyła tzw. program SRAV (Savoir Rouler à Vélo, Umieć Jeździć na Rowerze), którego celem jest standaryzacja i popularyzacja efektywnego szkolenia dzieci kończących szkołę podstawową, przed rozpoczęciem edukacji na poziomie gimnazjalnym, czyli w wieku około 10 lat.
Wybór tego okresu życia młodych cyklistów i cyklistek nie jest przypadkowy – w przeciwieństwie do szkół podstawowych gimnazja położone są zazwyczaj w nieco większej odległości od miejsca zamieszkania dzieci, które dzięki rowerowym szkoleniom uzyskują transportową autonomię. W ten sposób zdejmuje to z rodziców nierzadko uciążliwy obowiązek odwożenia swoich pociech do szkół samochodami. Autonomia transportowa francuskich dzieci pozwala na ograniczenie ruchu aut w pobliżu szkół, co poprawia w tych miejscach bezpieczeństwo i jakość powietrza.
SRAV stanowi część oficjalnego programu nauczania we francuskich szkołach i ma charakter obowiązkowy.
Składa się on z trzech bloków szkoleniowych.
- Blok 1. – umiejętność jazdy na rowerze (utrzymanie równowagi, technika jazdy), od 2 do 5 godzin zajęć, w zależności od zaawansowania grupy uczniów. Jego główne części to:
- znajomość podstawowych mechanizmów i części roweru;
- znajomość głównych elementów roweru związanych z bezpieczeństwem;
- umiejętność sprawdzenia prawidłowego działania roweru (kontrola hamulców, stanu ogumienia, braku luzów w poszczególnych miejscach…);
- umiejętności techniczne (pedałowanie, skręcanie, przyspieszanie, hamowanie);
- umiejętność prawidłowego dopasowania kasku (francuskie prawo nakłada obowiązek jazdy w kasku na każdego rowerzystę, który nie ukończył 12 lat).
- Blok 2. – umiejętność sprawnego poruszania się na rowerze (w przestrzeni zamkniętej, tj. na boisku szkolnym, w miasteczku ruchu drogowego itp.), 3 godziny zajęć. Blok ten tworzą:
- rozróżnienie różnych typów infrastruktury rowerowej;
- umiejętność przepisowej jazdy wraz ze znajomością najważniejszych znaków drogowych;
- umiejętność poruszania się z uwzględnieniem obecności innych uczestników ruchu (głównie pieszych i innych rowerzystów);
- prawidłowe interakcje z innymi uczestnikami ruchu (pieszymi i rowerzystami).
- Blok 3. – umiejętność poruszania się w ruchu ulicznym, od 2 do 5 godzin. Ta część kursu opiera się na rozwijaniu następujących kompetencji:
- umiejętność rozróżnienia różnych typów infrastruktury rowerowej i prawidłowego korzystania z niej;
- umiejętność przepisowej jazdy;
- umiejętność poruszania się w ruchu z uwzględnieniem obecności innych uczestników ruchu i przewidywania ich zachowań na drodze;
- umiejętność jazdy po prawej stronie jezdni na drodze publicznej;
- umiejętność jazdy w kolumnie rowerzystów;
- umiejętność poprawnego zajmowania miejsca na jezdni, szczególnie na skrzyżowaniach i rondach, udzielania pierwszeństwa przejazdu w różnych sytuacjach (wyjazd z drogi podporządkowanej, pokonywanie skrzyżowania równorzędnego itp.) oraz prawidłowego wykonywania manewrów skrętu w lewo i prawo.
Wspomniane trzy bloki rowerowego szkolenia są dokładnie i szczegółowo opisane w materiałach edukacyjnych dostępnych na oficjalnych stronach francuskich instytucji rządowych. Oprócz czytelnych i jednoznacznie określonych wymagań dydaktycznych, można tam znaleźć poradniki metodyczne przydatne dla edukatorów wraz z proponowanymi konkretnymi ćwiczeniami praktycznymi. Są to atrakcyjnie opracowane materiały do nauczania teorii (gotowe scenariusze zajęć, różnorodne gry i ćwiczenia teoretyczne, mające na celu efektywne przekazanie przepisów ruchu drogowego, poradniki wideo i in.) oraz arkusze do ewaluacji postępów.
Umiejętności ważniejsze od obowiązkowych uprawnień
Ważnym wydarzeniem zwieńczającym szkolenie młodych cyklistów jest egzamin na Certyfikat Rowerzysty. Ma on charakter podwójny – sprawdzana jest zarówno teoria, zazwyczaj w formie pisemnego testu, jak i praktyka. Egzamin praktyczny odbywa się na ustalonej wcześniej trasie o długości około 2-3 kilometrów. Pod koniec trzeciego bloku szkoleń, dzieci przystępujące do egzaminu zapoznają się dokładnie z trasą egzaminu. Pod okiem instruktora analizują poszczególne jej elementy, przyglądają się organizacji ruchu w kluczowych miejscach, po czym dokonują próbnych przejazdów. Trasa egzaminacyjna zawsze zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie szkoły i zawiera wszystkie istotne elementy i sytuacje ruchu drogowego, na które uczestnicy i uczestniczki szkoleń będą mogły najczęściej napotkać podczas swoich codziennych podróży.
Egzamin kończy się wręczeniem dyplomów, które nie są równoznaczne z uzyskaniem jakichkolwiek uprawnień w stylu polskiej karty rowerowej – zarówno we Francji, jak i w reszcie świata nie są one potrzebne, aby móc przemieszczać się na rowerze. Dyplomy nie mają narzuconej formy, ich wzór każda szkoła opracowuje we własnym zakresie.
Szkolenia młodych rowerzystów i rowerzystek oparte o program SRAV mają we Francji charakter powszechny i uniwersalny. Umiejętność sprawnego i przepisowego przemieszczania się na rowerze po mieście rozwijana jest nie tylko w szkole – ważną częścią edukacji młodych cyklistów i cyklistek jest udział rodziców w dokształcaniu swoich pociech. Jest to wzór zaczerpnięty z Niderlandów, gdzie wsparcie rodziców w szkoleniu dzieci jest znaczącą częścią całego procesu. Rodzice mają możliwość skorzystania nie tylko z bogatego wachlarza materiałów i poradników edukacyjnych, ale także ze wsparcia ze strony samorządów, dysponujących kadrą przeszkoloną przez instruktorów federacji FUB. Taka organizacja pracy służy optymalnemu dostosowanie zasobów do potrzeb, których specyfika może się różnić w zależności od wielkości miejscowości czy regionu zamieszkania zainteresowanych osób.
Niebagatelna rola NGO-sów
Wiodącą instytucją, która nie tylko koordynuje szkolenia młodych rowerzystów i rowerzystek, ale także kształci instruktorów i egzaminatorów jest we Francji wspomniana federacja FUB. Ściśle współpracując z władzami samorządowymi i centralnymi, intensywnie pracuje nad upowszechnieniem rowerowej edukacji w całym kraju. FUB z powodzeniem organizuje i wdraża edukację w szkołach na terenie całej Francji, a zatrudnieni przez federację instruktorzy-eksperci zajmują się szkoleniem kolejnych instruktorów, nauczycieli i rodziców, monitorowaniem edukacji uczniów w szkołach podstawowych oraz przygotowywaniem i aktualizacją materiałów dydaktycznych.
Jej doświadczenia i dotychczasowe osiągnięcia mogą być źródłem inspiracji dla innych państw. W dobie katastrofy klimatycznej i wynikającej zeń konieczności zmiany nawyków transportowych i innych elementów stylu życia Europejczyków wsparcie organizacji eksperckich gra kluczową rolę. Francuski model rowerowej edukacji wydaje się być najbardziej odpowiednim do zaadoptowania w polskich realiach – Polska jest jedynym europejskim krajem, którego ustawodawstwo wymaga od kierujących rowerami specjalnej licencji, zwanej kartą rowerową. W takich uwarunkowaniach prawnych powszechny, rzetelny i ustandaryzowany system szkolenia młodych rowerzystek i rowerzystów okazuje się być koniecznością. Nie jest też tajemnicą, że jakość kształcenia ma większe znaczenie niż obowiązkowa licencja na kierowanie rowerem, bez której w Polsce dziecko powyżej 10. roku życia nie ma prawa poruszać się po drogach publicznych. Sugerujemy, aby polskie władze centralne poważnie zajęły się gruntowną reformą szkolenia młodych rowerzystek i rowerzystów.