Gospodarka odpadami w Danii

Gospodarka odpadami w Danii regulowana jest przez kilka instrumentów prawnych i ekonomicznych. Szczególnie skuteczne wydają się instrumenty ekonomiczne i im też bliżej się przyjrzymy.

Najważniejszym instrumentem ekonomicznym jest podatek opakowaniowy, zachęcający do unikania odpadów. Podatkiem opakowaniowym obciążone są tylko i wyłącznie nowe opakowania. Ponownie użyte opakowanie nie jest obciążone podatkiem, a zatem w interesie producenta jest wprowadzanie opakowań wielokrotnego użytku.

Duński model nie tylko zachęca do używania zwrotnych opakowań, w niektórych przypadkach wręcz obliguje do ich stosowania. Systemem depozytowym objęte są opakowania na napoje gazowane i piwo. Zabronione jest ich sprzedawanie w jednorazowych opakowaniach (np. puszkach), na półki w sklepach trafiają tylko i wyłącznie te w butelkach zwrotnych. Interesujące, że system depozytowy sprawdza się również świetnie w przypadku butelek na wino, które nie podlegają obowiązkowi wielokrotnego użycia. Producentom opłaca się ich ponowne użycie, dlatego zwracają konsumentom „kaucję” (0,40 DKK), której… nigdy nie pobrali! Za wyprodukowanie nowej butelki musieliby zapłacić 1,6 korony podatku, za ponowne jej użycie nie płacą nic.

Ogółem system depozytowy zapobiega powstaniu blisko 400 tysięcy ton odpadów rocznie, co odpowiada 20% odpadów pochodzących z gospodarstw domowych[1].

Wysokość podatku od opakowania zależy od surowca z którego go wyprodukowano, w zależności od stopnia jego uciążliwości dla środowiska. Przykładowo podatek od tony kartonu, a także od tony tekstyliów wynosi 0,95 DKK (0,47 PLN) w przypadku surowca pierwotnego i 0,55 DKK w przypadku surowca wtórnego; od tony plastiku 13 DKK przy produkcji pierwotnej i 8 DKK przy produkcji wtórnej, od tony PCV 20 DKK, a najdroższy jest w przypadku aluminium – aż 33 DKK za tonę[2]! Podatkiem są również obciążone torby z papieru i plastiku, przy czym podatek na torby plastikowe jest ponad dwukrotnie wyższy od podatku na torby papierowe. Dzięki temu opłaca się nie tylko oszczędzać surowce, ale również stosować te bardziej ekologiczne. Rocznie za sprawą tego podatku powstaje o ponad milion ton odpadów mniej.

Kiedy Duńczyk już wyprodukował odpad, jest zobowiązany do uiszczenia podatku, którego wysokość zależy od metody jego dalszego zagospodarowania. Mowa tu o podatku odpadowym. Najdroższe jest składowanie śmieci, nieco tańsze jest spalanie, a recycling odpadów jest całkowicie zwolniony z podatku. Podatek ten jest uiszczany przez mieszkańców w formie czynszu, dlatego w interesie całej wspólnoty mieszkaniowej jest jak najbardziej sumienne segregowanie odpadów, gdyż za wywiezienie posegregowanych odpadów nie płacą.

Podatek odpadowy wszedł w życie w 1987 roku. Dzięki niemu w ciągu 10 lat. recykling odpadów wzrósł z 35% do 63%[3]. Do tak znakomitej poprawy przyczynił się przede wszystkim sektor budowlany, który odpowiada za produkcję blisko jednej trzeciej odpadów, a przetwarza ponad 80%.

Natomiast recykling odpadów z gospodarstw domowych wciąż jest niski, jedynie 15% jest odzyskiwanych, podczas gdy ponad 80% jest spalana. Wynika to z tego, że powszechnym systemem selektywnej zbiórki objęto jedynie szkło i papier, a także baterie, natomiast nie zapewniono takiej możliwości dla pozostałych frakcji odpadów.

Wysokość podatków za odpady składowane wzrosła z początkowych 40 DKK aż do 375 DKK za tonę obecnie. Podatek za tonę spalonych śmieci jest niewiele niższy- wynosi 330 koron, przy braku odzysku energii i 280 DKK, gdy odzyskiwane jest przynajmniej 10% energii[4]. Widać z tego że najbardziej opłaca się przetwarzać odpady.

Pieniądze pozyskane z podatków śmieciowych (rocznie ponad miliard duńskich koron) zasilają fundusz na czystsze technologie. Z tego funduszu wypłacane są dotacje na różnego rodzaju projekty i działania, które zmniejszają uciążliwość odpadów na środowisko (w szczególności wspierające rozwój technologii bezodpadowych, promujące produkty czystych technologii, wspierające nowe metody przetwarzania odpadów etc).

Wprowadzenie podatków odpadowych w sposób diametralny zmieniło sposób postępowania z odpadami, nie zmieniło jednak ilości powstających śmieci. Na zmniejszenie ilości powstających odpadów mają wpływ przede wszystkim wpływ instrumenty prewencyjne, tj. podatki opakowaniowe i system depozytowy.

[1] The Danish Waste Mode: www.mst.dk/waste

[2] Consolidated Act on taxes on certain types of packaging, bags, disposable tableware and PCV foils: www.skm.dk (liczby zaokrąglone).

[3] – Waste 21. Danish Government’s waste management plan 1998-2004; Appendix B1 „Developments in waste amounts”.

[4] – Waste 21. Danish Government’s waste management plan 1998-2004, Appendix A1 „Instruments of the Danish model”.