Niespójność ustawy Prawo o Ruchu Drogowym z prawem międzynarodowym
Nowelizacja ustawy Prawo o Ruchu Drogowym w 2001 roku wprowadziła rozbieżność między ustawą a ratyfikowaną przez Polskę Konwencją Wiedeńską o Ruchu Drogowym z 1968 r. (Dziennik Ustaw numer 88.5.40 z 24 lutego 1988). Rozbieżność ta skutkuje niejasnością co do relacji pierwszeństwa na skrzyżowaniach między zmieniającymi kierunek jazdy pojazdami samochodowymi a jadącymi na wprost niechronionymi, słabszymi uczestnikami ruchu – rowerzystami.
W ramach nowelizacji ustawy uchylony został art. 27 ust. 2 Ustawy o brzmieniu:
Kierujący pojazdem, który skręca w drogę poprzeczną, jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa rowerowi jadącemu po drodze (ścieżce) dla rowerów, przebiegającej przez jezdnię drogi, na którą wjeżdża
.
Pozostawiony artykuł 27 ust. 1 o treści:
Kierujący pojazdem, zbliżając się do przejazdu dla rowerzystów, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność i ustąpić pierwszeństwa rowerowi znajdującemu się na przejeździe
w połączeniu z treścią art. 33 ust. 4:
Na przejeździe dla rowerzystów, kierującemu rowerem zabrania się: 1) wjeżdżania bezpośrednio przed jadący pojazd […]
nie wyczerpuje znaczenia zapisu artykułu 16 ust. 2 Konwencji Wiedeńskiej o brzmieniu:
Podczas wykonywania manewru zmiany kierunku ruchu kierujący – nie naruszając postanowień artykułu 21 niniejszej konwencji dotyczących pieszych – jest obowiązany przepuścić pojazdy jadące z przeciwnego kierunku na jezdni, którą zamierza opuścić, oraz rowery i motorowery jadące po drogach dla rowerów, przecinających jezdnię, na którą zamierza wjechać.
O ile Konwencja Wiedeńska jasno precyzuje, że zmieniający kierunek pojazd jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa pojazdom nie zmieniającym kierunku i jadącym na wprost, w tym rowerzystom poruszającym się po drogach dla rowerów, o tyle polska ustawa Prawo o Ruchu Drogowym wyraźnie odbiera rowerzystom w tej sytuacji pierwszeństwo. Wyjątkiem są rowerzyści już znajdujący się na przejeździe (choć w takiej sytuacji trudno mówić o „ustępowaniu im pierwszeństwa”). Rowerzyści poruszający się po drodze rowerowej i znajdujący się kilkanaście czy kilka metrów od przejazdu dla rowerzystów nie mają pierwszeństwa i zgodnie z art. 33 ust. 4 ustawy nie mogą „wjechać bezpośrednio pod nadjeżdżający pojazd”, czyli także pojazd zmieniający kierunek jazdy.
Intencja ustawodawcy – ograniczenie pierwszeństwa rowerzysty na drodze rowerowej na
skrzyżowaniu – była jasno wyrażona podczas prac nad nowelizacją ustawy. Świadczą o tym np.
stenogramy na
www.senat.gov.pl/k4/dok/STEN/089/23.HTM#A00283
, w szczególności wypowiedzi min. Jana Friedberga i p. Macieja Wrońskiego z Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej. Należy zauważyć, że w czasie dyskusji nie odwoływano się do zapisów Konwencji.
Powstaje wątpliwość, czy uchylenie art. 27 ust. 2 i realizacja intencji ustawodawcy pozostają skuteczne.
Zgodnie z artykułem 91 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część
(ustęp 1) oraz
krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawyUmowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową
(ustęp 2).
Konwencja Wiedeńska jest umową międzynarodową, ratyfikowaną przez Radę Państwa w 1988 r. i zgodnie z artykułem 241 ust. 1 Konstytucji (Umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitą Polską na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji
) oraz art. 89 ust. 1 (
przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, uznaje się za umowy ratyfikowane za
uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji.Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: […] 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
) jest nie tylko stosowana bezpośrednio, ale również ma pierwszeństwo przed ustawą, ponieważ wspomniane zapisy Konwencji są sprzeczne z przytoczonymi artykułami ustawy.
Z praktycznego punktu widzenia, omawiane przepisy były martwe ponieważ sytuacje, które regulują, w Polsce spotykało się bardzo rzadko. Nie było w naszym kraju wielu dróg rowerowych, a istniejące były wykorzystywane sporadycznie. Jednak w ostatnich latach dróg rowerowych powstaje coraz więcej i korzysta z nich coraz większa liczba rowerzystów. Na przejazdach rowerowych zdarza się coraz więcej kolizji i wypadków, także śmiertelnych. Stąd konieczne wydaje się uporządkowanie obecnych zapisów, dyskryminujących rowerzystów i tworzących rozdźwięk z prawem międzynarodowym.
Co więcej, 28 marca 2006 roku podpisany został suplement do Konwencji, zmieniający zapis art. 16 ust. 2:
Podczas wykonywania manewru zmiany kierunku ruchu kierujący – nie naruszając postanowień artykułu 21 niniejszej konwencji dotyczących pieszych – jest obowiązany przepuścić użytkowników drogi poruszających się po jezdni lub po innej części drogi, którą zamierza opuścić.
Dodatkowo, wprowadzone zostały zmiany w definicjach. W artykule 1 pojawiła sie dodatkowa definicja (ustęp g bis): Pas rowerowy oznacza część jezdni przeznaczoną dla rowerzystów. Pas rowerowy jest oddzielony od pozostałej części jezdni podłużnym oznakowaniem poziomym.
Wprowadzono też dodatkowy podpunkt g ter: Droga rowerowa oznacza niezależną drogę lub część drogi przeznaczoną dla rowerzystów i odpowiednio oznaczoną znakami drogowymi. Droga rowerowa jest strukturalnie oddzielona od innych dróg lub części tej samej drogi
.
Tymczasem art. 2 ustawy Prawo o Ruchu Drogowym (definicje) w ustępie 5 definiuje drogę dla rowerów jako drogę lub jej część przeznaczoną do ruchu rowerów jednośladowych, oznaczoną odpowiednimi znakami drogowymi
. W innych aktach prawnych (rozporządzenia) pojawia się pas rowerowy bez żadnej definicji.
To także są przesłanki do wyjaśnienia wzajemnych relacji między Konwencją Wiedeńską a ustawą Prawo o Ruchu Drogowym.