Jacobs odpowiada ws. Wschodniej Obwodnicy Warszawy
2013.04.03: Jacobs odpowiada ws. WOW
Od: Jacobs Polska Sp z o.o.
Do: Wojciech Szymalski, Prezes Stowarzyszenia „Zielone Mazowsze”.
OS/258/1 R/61/2013
dotyczy: określenie przebiegu projektowanej Wschodniej Obwodnicy Warszawy w ciągu DK nr 17 na parametrach trasy ekspresowej na odcinku węzeł „Drewnica” (z węzłem) na drodze S-8 – węzeł „Zakręt” (bez węzła) na drodze nr 2, wraz z materiałami do wniosku o uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla budowy Wschodniej Obwodnicy Warszawy na odcinku węzeł „Drewnica” – węzeł „Zakręt” oraz raportem o oddziaływaniu na środowisko
W odpowiedzi na Państwa wniosek [zobacz >>>] z dnia 05.03.2013 r poniżej udzielamy odnosimy się do zgłoszonych uwag i propozycji. Odpowiedzi należy traktować jako wstępne. Kompleksowe uzasadnienie zostanie przedstawione w raporcie z konsultacji społecznych, który zostanie udostępniony dla społeczeństwa na stronach internetowych urzędów oraz w poszczególnych urzędach oraz w raporcie o oddziaływaniu inwestycji na środowisko.
I. WNIOSKI OGÓLNE
1) Ad wniosku o podziale inwestycji na etapy:
Firmie Jacobs w drodze przetargu publicznego zlecono opracowanie materiałów jak w temacie „Określenie przebiegu projektowanej Wschodniej Obwodnicy Warszawy w ciągu DK nr 17 na parametrach trasy ekspresowej na odcinku węzeł „Drewnica” (z węzłem) na drodze S-8 -węzeł „Zakręt” (bez węzła) na drodze nr 2, wraz z materiałami do wniosku o uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla budowy Wschodniej Obwodnicy Warszawy na odcinku węzeł „Drewnica” – węzeł „Zakręt” oraz raportem o oddziaływaniu na środowisko”. Zamówienie obejmuje cały odcinek przedmiotowej inwestycji z konkretnie ustalonymi punktami początkowym i końcowy. Decyzja o realizacji inwestycji etapowo należy do Inwestora i może zostać podjęta na dalszym etapie opracowań projektowych, jednak z punktu widzenia celu jakiemu inwestycja ma służyć, podział jej na proponowane etapy nie znajduje uzasadnienia. W odniesieniu do propozycji zawężenia przekroju – droga S-17 z założenia ma być drogą ekspresową, której parametry zostały szczegółowo określone zarówno w przedmiocie zamówienia jak i w aktach prawnych, między innymi w Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. Sporządzone prognozy ruchu oraz obliczenia przepustowości dla tej drogi wskazują na słuszność przyjętych założeń dot. parametrów przekroju. Decyzja dotycząca zmiany przekroju należy do Inwestora i może zostać podjęta na dalszych etapach opracowań projektowych.
2) Ad wniosku dot. prowadzenia trasy w poziomie terenu
Trasa S-17 prowadzona jest w znacznej części swojego przebiegu w poziomie istniejącego terenu. Ze względu na uwarunkowania środowiskowe, gruntowo-wodne (siedlisko Strzebli Błotnej, ujęcia wód, duża powierzchnia obszarów leśnych) oraz problemy dotyczące ewentualnego odwodnienia prowadzenie trasy w wykopie ograniczone zostało do minimum. Wszelkie kwestie dotyczące technologii wykonywanych robót oraz stosowanych materiałów rozwiązywane będą na późniejszych etapach projektowych.
3) Ad wniosku dot. budowy tuneli
Propozycja tunelu w rejonie ul. Mokry Ług jest nieuzasadniona z punktu widzenia środowiskowego i ekonomicznego. Tereny mieszkalne narażone na ponadnormatywne oddziaływanie zostaną ochronione poprzez ekrany akustyczne w taki sposób, że standardy jakości środowiska poza pasem drogowym Wschodniej Obwodnicy Warszawy zostaną zachowane. Propozycja przebiegu trasy w nasypie z zastosowaniem ścian z gruntu zbrojonego, zgodnie z wariantem prezentowanym w opracowaniu została pozytywnie zaopiniowana przez mieszkańców oraz władze dzielnicy Rembertów, jest również zgodna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego tego terenu oraz w sposób bezpośredni nawiązuje do wypracowanych i uzgodnionych w poprzednich latach rozwiązań projektowych.
Analogiczna sytuacja dotyczy proponowanego wydłużenia zakładanego tunelu, tak żeby objął odcinek od ul. Okuniewskiej do ulicy ul. Uroczej. Zabudowa mieszkaniowa, która będzie się znajdować w zasięgu prognozowanych przekroczeń norm akustycznych znajduje się jedynie po prawej stronie drogi (osiedle Grzybowa) w odległości ok 170 m od krawędzi drogi. Daje to możliwość pełnego zabezpieczenia tego terenu poprzez ekrany akustyczne.
W obydwu przypadkach budowa tuneli zwiększyłaby ilość obszarów narażonych zarówno na krótkotrwałe jak i długotrwałe zaburzenia przepływu wód podziemnych.
Lokalizacja tunelu od ul. Okuniewskiej dodatkowo bardzo skomplikowałaby kwestię rozwiązań technicznych Węzła Rembertów, który łączy planowaną trasę z ul. Okuniewską. W obydwu przypadkach budowa tuneli pod istniejącymi liniami kolejowymi wiąże się z koniecznością czasowego ich wyłączenia z ruchu.
Dla terenów leśnych oraz terenów bytowania zwierząt nie ma prawnie określonych norm akustycznych, które powinny być dotrzymane. Brak również wiarygodnych badań, które stwierdzałyby konieczność zapewniania takiej ochrony. Z tego względu nie planuje się lokalizowania ekranów dla tych terenów.
Biorąc pod uwagę powyższe, zaproponowane rozwiązania nie znajdują racjonalnego uzasadnienia. Szczegółowe analizy w zakresie oddziaływania akustycznego planowanej drogi i zakładanych zabezpieczeń zostaną przedstawione w raporcie o oddziaływaniu na środowisko.
II. WNIOSKI SZCZEGÓŁOWE
Ad Etapu I
1) Ad Węzła Drewnica pkt 1
Etap projektowania, na którym znajduje się inwestycja, służy przede wszystkim wyborowi najkorzystniejszego z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i środowiskowego wariantu przebiegu trasy, nie rozstrzyga o ostatecznych rozwiązaniach technicznych. Zagadnienia dotyczące szczegółowych rozwiązań w zakresie przejść dla pieszych i przejazdów rowerowych opracowywane będą w Koncepcji Programowej oraz Projekcie Budowlanym dla konkretnego przebiegu trasy WOW.
2) Ad Węzła Ząbki
Ad pkt 1
Obszar Natura 2000 Strzebla Błotna w Zielonce został bardzo dokładnie zinwentaryzowany pod względem przyrodniczym. Wnioski z przeprowadzonych inwentaryzacji, zagrożenia dla obszaru, jak też środki ograniczające negatywne oddziaływanie obu analizowanych na tym odcinku wariantów zostaną szczegółowo opisane w raporcie OOŚ. Poprowadzenie wariantów w bezpiecznej odległości od obszaru jak też proponowane rozwiązania technologiczne pozwolą wyeliminować ewentualne zagrożenia związane z realizacją i eksploatacją projektowanej drogi.
Ad pkt 2 a)
Rozbudowa dróg wojewódzkich 631 oraz 634 oraz wszelkie decyzje dotyczące zmiany zamierzeń inwestycyjnych leżą w gestii zarządcy tych dróg, tj. MZDW. Rozwiązania projektowe węzła Ząbki zawarte w opracowaniu WOW nawiązują bezpośrednio do projektów rozbudowy tych dróg przekazanych Wykonawcy przez ich Zarządcę (MZDW).
Ad pkt 2 b)
Rozbudowa dróg wojewódzkich DW 631 i DW 634 oraz wszelkie decyzje dotyczące zmiany zamierzeń inwestycyjnych, w tym rezygnacji z proponowanych relacji leżą w gestii zarządcy tych dróg, tj. MZDW. Rozwiązania technicznych węzła Ząbki zawarte w opracowaniu stanowią zaledwie wstępną propozycję, możliwą do uwzględnienia na następnych etapach opracowań projektowych, nie przesądzają jednak jego ostatecznego kształtu. Szczegółowe rozwiązania poszczególnych węzłów będą przedmiotem Koncepcji Programowej.
Ad pkt 2 c)
Rozbudowa dróg wojewódzkich DW 631 i DW 634 oraz wszelkie decyzje dotyczące zmiany zamierzeń inwestycyjnych leżą w gestii zarządcy tych dróg, tj. MZDW.
Rozwiązania techniczne węzła Ząbki zawarte w opracowaniu stanowią zaledwie wstępną propozycję, możliwą do uwzględnienia na następnych etapach opracowań projektowych, nie przesądzają jednak jego ostatecznego kształtu. Szczegółowe rozwiązania poszczególnych węzłów będą przed miotem Koncepcji Programowej.
Ad pkt 2 d)
Rozbudowa dróg wojewódzkich DW 631 i DW 634 oraz wszelkie decyzje dotyczące zmiany zamierzeń inwestycyjnych leżą w gestii zarządcy tych dróg, tj. MZDW.
Ad. pkt 2 e)
Wyniki prognoz ruchu oraz przeprowadzona na ich podstawie analiza przepustowości wskazują na potrzebę wydzielenia dodatkowych (najbardziej obciążonych relacji) poprzez łącznice bezpośrednie.
Rozwiązania techniczne węzła Ząbki zawarte w opracowaniu stanowią zaledwie wstępną propozycję, możliwą do uwzględnienia na następnych etapach opracowań projektowych, nie przesądzają jednak jego ostatecznego kształtu. Szczegółowe rozwiązania poszczególnych węzłów będą przedmiotem Koncepcji Programowej.
Ad. pkt 2 f)
Rozwiązania technicznych węzła Ząbki zawarte w opracowaniu stanowią zaledwie wstępną propozycję, możliwą do uwzględnienia na następnych etapach opracowań projektowych, nie i przesądzają jednak jego ostatecznego kształtu. Szczegółowe rozwiązania poszczególnych węzłów będą przedmiotem Koncepcji Programowej.
Ad Etapu II
1) Ad odcinka Węzeł Ząbki – Węzeł Rembertów
Ad pkt 1
Proponowany wariant przebiegu trasy powoduje konieczność kilkukrotnego przekraczania istniejących linii kolejowych pod bardzo niekorzystnym kątem (około 30 stopni) ingeruje w infrastrukturę poligonu wojskowego oraz powoduje znaczne, nowe wyburzenia zabudowy jednorodzinnej w dzielnicy Wesoła.
Dodatkowo będzie powodował uciążliwość hałasową na odcinku od ul. Okuniewskiej do ul. Uroczej. W ramach opracowania raportu OOŚ przeprowadzono inwentaryzacje przyrodnicze. Na ich podstawie wskazano obszary cenne przyrodniczo, siedliska oraz występowanie^ gatunków chronionej fauny i flory. Wyniki inwentaryzacji jak też środki minimalizujące zagrożenia dla środowiska naturalnego podczas budowy i eksploatacji trasy zostaną opisane w raporcie OOŚ.
Ad pkt 2
Rozbudowa ul. Budniczej leży w gestii władz dzielnicy Rembertów. Wykonawca opracowania zaproponował połączenie ul. Budniczej z ul. Mokry Ług za pomocą dróg obsługujących czym zapewnił możliwość pełnej obsługi komunikacyjnej terenów położonych po obydwu stronach drogi S-17.
Ad pkt 3
Ilość przejść dla zwierząt została opracowana na podstawie przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych i uzgodniona z jednostkami zarządzającymi terenami leśnymi. Tworzenie dodatkowych 6 przejść górnych nie jest zasadne.
Ad pkt 4
Tereny mieszkalne narażone na ponadnormatywne oddziaływanie w rejonie ul. Mokry Ług mogą zostać efektywnie ochronione poprzez ekrany akustyczne w taki sposób, że standardy,
jakości środowiska poza pasem drogowym Wschodniej Obwodnicy Warszawy zostaną zachowane. Szczegółowe analizy w zakresie oddziaływania akustycznego planowanej drogi zakładanych zabezpieczeń zostaną przedstawione w raporcie OOŚ.
Budowa tunelu zwiększyłaby ilość obszarów narażonych zarówno na krótkotrwałe jak i długotrwałe zaburzenia przepływu wód podziemnych.
Propozycja przebiegu trasy w nasypie z zastosowaniem ścian z gruntu zbrojonego, zgodnie z wariantem prezentowanym w opracowaniu została pozytywnie zaopiniowana przez mieszkańców oraz władze dzielnicy Rembertów, jest również zgodna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego tego terenu oraz w sposób bezpośredni nawiązuje do wypracowanych i uzgodnionych w poprzednich latach rozwiązań projektowych.
Budowa tunelu pod istniejącą linią kolejową wiąże się z koniecznością czasowego jej wyłączenia z ruchu.
Biorąc pod uwagę powyższe oraz analizę akustyczną i ekonomiczną zaproponowane rozwiązania nie znajdują racjonalnego uzasadnienia.
1) Ad Węzła Rembertów (z drogą wojewódzką 637)
Ad pkt 1
Parametry techniczne zarówno drogi ekspresowej, odcinków zwalniania, przyspieszania, jak również wszystkich łącznic węzła Rembertów spełniają parametry techniczne wymagane przepisami prawa. Propozycja przeprowadzenia trasy S-17 w wykopie pod linia kolejową była przez projektantów analizowana i została odrzucona ze względu na gorsze uwarunkowania techniczne – konieczność czasowego wyłączenia z ruchu bardzo obciążonej linii kolejowej nr 2 oraz mniej korzystne możliwości odwodnienia trasy.
Usytuowanie węzła Rembertów w obszarze leśnym i niezabudowanym zarówno w stanie obecnym jak również nieplanowanym do zabudowy w przyszłości nie powoduje ryzyka zwiększenia ilości terenów zagrożonych ponadnormatywnym hałasem pochodzącym z tak usytuowanej niwelety trasy.
Ad pkt 2
Proponowany wariant przebiegu trasy powoduje konieczność kilkukrotnego przekraczania istniejących linii kolejowych pod bardzo niekorzystnym kątem (około 30 stopni) ingeruje w infrastrukturę poligonu wojskowego oraz powoduje znaczne, nowe wyburzenia zabudowy jednorodzinnej w dzielnicy Wesoła. W ramach opracowania raportu OOŚ przeprowadzono inwentaryzacje przyrodnicze. Na ich podstawie wskazano obszary cenne przyrodniczo, siedliska oraz występowanie gatunków chronionej fauny i flory. Wyniki inwentaryzacji jak też środki minimalizujące zagrożenia dla środowiska naturalnego podczas budowy i eksploatacji trasy zostaną opisane w raporcie OOŚ.
2) Ad węzła Rembertów do węzła Zakręt
Ad pkt 1
W ramach przedmiotowego opracowania zaproponowane zostały przejazdy gospodarcze oraz odtworzenie ciągłości większości ciągów komunikacyjnych. Jednak etap na którym znajduje się inwestycja służy przede wszystkim wyborowi najkorzystniejszego z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i środowiskowego wariantu przebiegu trasy, nie rozstrzyga o ostatecznych rozwiązaniach technicznych. Zagadnienia dotyczące szczegółowych rozwiązań w zakresie przejść dla pieszych i przejazdów rowerowych opracowywane będą w Koncepcji Programowej oraz Projekcie Budowlanym dla konkretnego przebiegu trasy WOW.
Ad pkt 2
Trasa S-17 prowadzona jest w znacznej części swojego przebiegu w poziomie istniejącego terenu lub na nasypie. Ze względu na uwarunkowania środowiskowe, gruntowo-wodne (siedlisko Strzebli Błotnej, ujęcia wód, występowanie Głównego Poziomu Użytkowego wód podziemnych, duża powierzchnia obszarów leśnych) oraz problemy dotyczące ewentualnego odwodnienia, prowadzenie trasy w wykopie ograniczone zostało do minimum. Biorąc pod uwagę powyższe oraz analizę akustyczną oraz ekonomiczną zaproponowane rozwiązania nie znajdują racjonalnego uzasadnienia. Szczegóły dotyczące warunków gruntowo-wodnych panujących na tym odcinku zostaną omówione w raporcie o oddziaływaniu na środowisko.
Ad pkt 3
W ramach przedmiotowego opracowania zaproponowane zostały przejazdy gospodarcze oraz odtworzenie ciągłości większości ciągów komunikacyjnych. Jednak etap na którym znajduje się inwestycja służy przede wszystkim wyborowi najkorzystniejszego z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i środowiskowego wariantu przebiegu trasy, nie rozstrzyga o ostatecznych rozwiązaniach technicznych. Zagadnienia dotyczące szczegółowych rozwiązań w zakresie przejść dla pieszych i przejazdów rowerowych opracowywane będą w Koncepcji Programowej oraz Projekcie Budowlanym dla konkretnego przebiegu trasy WOW.
Ad pkt 4
Ilość przejść dla zwierząt została opracowana na podstawie przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych, informacji pozyskanych z właściwych kół łowieckich i uzgodniona z jednostkami zarządzającymi terenami leśnymi oraz obszarami chronionymi. Tworzenie dodatkowych 5 przejść dla zwierząt dużych nie jest zasadne.
Ad pkt 5
W celu zebrania opinii, potrzeb i wniosków mieszkańców wszystkich miejscowości przez które przebiega trasa zorganizowano 5 spotkań informacyjnych, które nie są częścią procedury uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Liczne wpływające wnioski z obawami i opiniami są analizowane. Odpowiedzi na wszystkie uwagi zostaną udzielone w raporcie ze spotkań informacyjnych, który będzie udostępniony społeczeństwu na stronach internetowych Urzędów, natomiast wersja papierowa w urzędach.
3) Ad Węzła Zakręt
Węzeł Zakręt nie stanowi przedmiotu opracowania Jacobs Polska Sp. z o. o.
Z poważaniem,
Krzysztof Czechowski
Dyrektor Działu Doradztwa Inwestycyjnego i Ochrony Środowiska
2013.05.15: ZM podtrzymuje wnioski
Uprzejmie dziękujemy za odpowiedź na nasze wnioski dotyczące przebiegu trasy S17 na odcinku od węzła „Drewnica” do węzła „Zakręt”. Doceniamy także Państwa wysiłki na rzecz poinformowania mieszkańców okolic planowanej trasy o jej budowie i fakt, że z przeprowadzonych spotkań informacyjnych zostanie sporządzony raport.
Udzielonymi odpowiedziami jesteśmy jednak mocno zawiedzeni i domagamy się zawarcia w raporcie następujących uwag do prowadzonego przez Państwa procesu informacyjnego:
Przeprowadzone przez Państwa spotkania informacyjne i proces zbierania wniosków do inwestycji niestety nie może być uznany za konsultacje społeczne i prosimy o nieużywanie tej nazwy w raporcie. Przeprowadzone działania informacyjne nie spełniają podstawowych kryteriów właściwego prowadzenia konsultacji społecznych:
a. Poważnie zaburzony jest równy dostęp stron dyskusji (inwestora i mieszkańców) do informacji. Z udzielonych przez Państwa odpowiedzi na nasze wnioski wynika, że są już Państwa w posiadaniu inwentaryzacji przyrodniczej (str. 3, akapit 2, str. 4, akapit 3 i 4, str. 5, akapit 4, str. 6, akapit 1 Państwa odpowiedzi), prognozy propagacji hałasu (str. 2, akapit 3 i 4, str. 4, akapit 6 i 8, str. 5, akapit 3 i 7), a także prognoz ruchu (str. 2 ,akapit 1, str. 3, akapit 7 Państwa odpowiedzi), które nie były udostępnione w materiałach na stronie internetowej poświęconej spotkaniom informacyjnym.
b. Rzekome konsultacje odbywają się, gdy nie wszystkie warianty są jeszcze możliwe do zrealizowania. Spotkania informacyjne odbywają się w momencie, gdy nie ma już możliwości zmiany niektórych wariantów i przebiegów inwestycji, z czym nie kryją się Państwo w udzielonej odpowiedzi powołując się na poczynione ustalenia np. z kołami łowieckimi i zarządami terenów chronionych (str. 4, akapit 4 i str. 6, akapit 1 Państwa odpowiedzi), albo ustalenia zapisane w przedmiocie zamówienia na wykonywane przez Państwa opracowanie (str. 1, wierz 3 od dołu Państwa odpowiedzi), albo na odrzucone wcześniej bez udziału mieszkańców warianty przebiegu trasy (str. 5, akapit 2 od góry Państwa odpowiedzi).
Wydatnie nadinterpretują Państwo zgłoszone przez nasze stowarzyszenie wnioski, co rodzi podejrzenia, że czynią to Państwa także wobec wniosków innych uczestników konsultacji i źle wróży dla dalszego przebiegu procedur środowiskowych. Dziwimy się, że nie dążą Państwo do bezpośredniego spotkania z autorami wniosków w przypadku problemów ze zrozumieniem ich treści. W przypadku naszych wniosków odnotowaliśmy np., że:
a. w kwestii budowy tunelu na odcinku od linii kolejowej nr 2 do ul. Uroczej oceniają Państwo, iż konieczne będzie wyburzanie budynków, co naszym zdaniem nie jest konieczne;
b. Państwa zdaniem przejście po linią kolejową nie jest możliwe pod kątem 30 stopni, a naszym jest to możliwe pod dowolnym kątem pod warunkiem wykonania tunelu metodą TBM – zwracamy uwagę, ze w wielu węzłach drogowych wykonywane są obiekty inżynierskie pod znacznie bardziej ostrymi kątami;
c. Państwa zdaniem przedstawiony przez nas wariant ingeruje nadmiernie w teren i infrastrukturę poligonu wojskowego, tymczasem warianty inwestorskie ingerują znacznie bardziej w teren poligonu wojskowego znacznie zmniejszając możliwość jego właściwego wykorzystania.
Kilkukrotnie zwracają Państwo uwagę, że zgłoszone przez nas wnioski dotyczą elementów zamieszczonych na Państwa materiałach informacyjnych dotyczących inwestycji planowanych przez innych inwestorów. Dobrą praktyką, w procedurach administracyjnych zagwarantowaną prawnie w Kodeksie Postępowania Administracyjnego, jest przekazywanie w takim wypadku złożonych przez wnioskodawcę opinii do właściwego adresata. Prosimy o informację czy Państwo tak uczynili z naszymi wnioskami dotyczącymi dróg wojewódzkich nr 634 i 631 oraz planów zagospodarowania zatwierdzonych przez Dzielnicę Rembertów?
Wielokrotnie zwracają Państwo także w swojej odpowiedzi uwagę, że nasze wnioski zostały zgłoszone przedwcześnie i będą mogły być uwzględnione dopiero na dalszych etapach opracowań projektowych (str. 2, akapit 1 i 2, str. 3, akapit 1 i 4, 6, 9, str. 4, akapit 1, str. 5, akapit 5 i 8). Uważamy to podejście za niewłaściwe, głównie ze względu na fakt, iż to Państwo podczas spotkań informacyjnych przedstawiali konkretne rozwiązania projektowe i techniczne w kilku wariantach, a nasze wnioski odnosiły się właśnie do tych materiałów. Ponadto, jak zapewne sami Państwo wiecie, ustalenie przebiegu trasy drogowej w wielu wypadkach determinuje dalsze możliwości projektowe i techniczne. Dlatego naszym zdaniem nie należy odkładać dyskusji nad rozwiązaniami technicznymi na później i domagamy się szczegółowej odpowiedzi na odrzucone na tej podstawie wnioski już teraz, a także przekazanie tych wniosków ze wszelkimi szczegółami inwestorowi.
Na koniec pragniemy podkreślić, iż uważamy, że wszystkie nasze wnioski złożone do inwestycji [zobacz >>>] pozostają zasadne i podtrzymujemy je w całości, ponieważ przedstawiona przez Państwa argumentacja zataja istotne informacje, a sposób prowadzenia dialogu jest wysoce niewłaściwy.