Nie od razu na śmietnik, czyli o ponownym wykorzystywaniu
Zakup jakiegoś przedmiotu często bywa niezbędny. Istnieją jednak rozmaite sposoby lub twórcze inicjatywy na ponowne lub wielokrotne wykorzystanie raz nabytych rzeczy do tego samego lub innego celu, kiedy już przestają być potrzebne pierwszemu właścicielowi. „Przedłużając ich życie” opóźniamy i redukujemy powstawanie odpadów i zapobiegamy kosztom, jakie ponosi środowisko przy produkcji kolejnych przedmiotów, kupowanych w miejsce starego. Oto przegląd dobrych praktyk, kilka przykładów takiego postępowania.
Wymiana niechcianych przedmiotów
Dni „Wystaw lub zabierz” (Give or Take Days, Clear Out Days) są bardzo popularne w zachodniej Europie. Są to dni, kiedy mieszkańcy miast czy dzielnic mogą wystawić niepotrzebne im rzeczy pod domem lub w innym ustalonym miejscu, skąd mogą zabrać je potrzebujący. W Brukseli np. obywa się to regularnie raz w miesiącu, a chętnie korzystają przeważnie studenci, niezamożni oraz imigranci. Jest to sposób, by wciąż użyteczne przedmioty pozostały w lokalnych społecznościach i nadal służyły ludziom, zamiast „kończyć żywot” na składowisku. Takie wydarzenia mogą być również zorganizowane w ramach okresowych ulicznych targów rzeczy niechcianych lub w przypadku bardziej wartościowych przedmiotów, w formie licytacji ze wstępem za niewielką opłatą.
W Bristolu (Anglia), niechciane przedmioty można ogłaszać i wymieniać za pośrednictwem stron internetowych prowadzonych przez The Recycling Consortium. Korzystanie ze strony jest bezpłatnie, a wszystkie przedmioty tam ogłaszane zbywa się za darmo lub w ramach wymiany.
W Polsce Stowarzyszenie Bank Drugiej Ręki uruchomiło serwis internetowy
www.daryrzeczowe.pl
, który umożliwia osobom prywatnym przekazanie niepotrzebnej im rzeczy np. mebla, telewizora, zabaki itp. bezpośrednio organizacjom z całej Polski. Adresatami serwisu są organizacje pozarządowe lub placówki non-profit: domy dziecka, placówki wychowawcze, świetlice i ich podopieczni.
Sprzedaż przedmiotów z drugiej ręki
W hrabstwie Oxfordshire działa przedsiębiorstwo socjalne „BabyStore”, które prowadzi miesięczne stoisko z artykułami z drugiej ręki dla niemowląt oraz dla ciężarnych (ubrania, książki, zabawki, tradycyjne pieluszki), jednocześnie promując dobre praktyki odpadowe, sprzedając płócienne torby oraz promując kompostowanie. Projekt prowadzą wolontariusze ze wsparciem władz lokalnych.
Obsługa takich inicjatyw może generować nowe miejsca pracy, co warto podkreślić przewidując zarzut, że ograniczanie popytu oznacza konieczność zwolnień w fabrykach produkujących te „reużywalne” dobra. Miejsca pracy związane z redystrybucją mają szanse powstać w naszym bezpośrednim otoczeniu, podczas gdy pracę przy produkcji dajemy bardzo często obcokrajowcom z odległych rejonów świata, np. z Chin.
Banki drewna
Banki drewna odzyskują i sortują odpady z drewna dla ponownego wykorzystania. Projekt pod nazwą „The Brighton and Hove Wood Recycling Project”, zbiera odpady z drewna z placów budowy, a później sortuje na sprzedaż dla potrzeb stolarki domowej, rzeźby artystycznej lub na opał. Ten udany projekt później stał się wzorem dla innych podobnych inicjatyw w Wielkiej Brytanii.
Banki żywności
W Wielkiej Brytanii istnieją organizacje charytatywne odbierające ze sklepów żywność, dla której zbliża się termin przydatności do spożycia, przekazując ją bezdomnym oraz innym osobom w potrzebie. W 2002 roku w ten sposób wolontariusze z organizacji Crisis Food Share, przekazali ponad 1000 ton żywności bezdomnym.
W Polsce niestety sytuację komplikują nieżyciowe przepisy podatkowe (obciążenie darowizny VAT’em), tym niemniej warto tu wymienić, iż Fundacja „Bank Żywności SOS” działa na podobnych zasadach w Warszawie.
(Fundacja Bank Żywności SOS w Warszawie,
www.bzsos.ngo.pl
)
Pojemniki na przedmioty nadające się do ponownego użytku
W Wielkiej Brytanii spotkać można pojemniki do zbiórki odzieży, obuwia, oraz książek, które mogą być później odsprzedane. Takie pojemniki to wygodny sposób na pozbycie się niechcianych przedmiotów nadających się do ponownego wykorzystania. Sama wizualna obecność tychże pojemników przypomina mieszkańcom o tym, że można w ten sposób pozbyć się niechcianych przedmiotów z korzyścią dla innych (np. organizacji charytatywnych).
Wykorzystanie resztek farb
Podobny cel mają programy „Odzyskane farby” (Repaint schemes), które polegają na przekazywaniu niewykorzystanych farb, które zawsze pozostają po remontach lub wykończeniach mieszkań, na cele społeczne (świetlice młodzieżowe, domy opieki społecznej, domy dziecka itd.). W Wielkiej Brytanii takie programy są sponsorowane przez producentów farb jak ICI Dulux oraz wspierane przez lokalne władze, organizacje odzysku oraz supermarkety budowlane. W samym 2001 roku w Wielkiej Brytanii w ten sposób przekazano około 88,000 litrów farb.
Pojemniki wielokrotnego użytku
We Włoszech firma „Casa Quick” dostarcza pod dom różnego rodzaju biodegradowalne detergenty wg regularnej trasy w czterech gminach. Klienci wlewają z furgonetki wybrane detergenty do własnych pojemników płacąc tylko za pobraną ilość płynu, a przy okazji udziela się informacji, jak racjonalnie używać danego detergentu.
Promocja usług naprawczych, serwisowania, odświeżania
AGD
Władze lokalne mają podwójny interes w promowaniu serwisów naprawczych na terenie gminy – ze względu na zmniejszanie ilości wytworzonych odpadów (np. zepsutych mebli, sprzętu AGD/RTV), które jeszcze nadają się do naprawy, oraz pośrednio przez powstanie nowych (i/lub utrzymywanie) miejsc pracy. Według brytyjskich badań, około jedna trzecia wyrzuconego sprzętu RTV/AGD wciąż działa i nadaje się do dalszego użytkowania. Około 6 procent jest sprzedawane, 18 procent przekazywane (rodzinie, znajomym, organizacjom charytatywnym), 10 procent trafia na śmietnik, a znacznie więcej nadaje się jeszcze do naprawy.
W Wielkiej Brytanii wiele organizacji naprawia i serwisuje stare komputery oraz meble, a później odsprzedaje lub oddaje je potrzebującym.
Sieć projektów pod nazwą Furniture Re-use Network (FRN,
www.frn.org.uk
) skupia około 300 projektów zajmujących się renowacją mebli oraz naprawą sprzętu elektronicznego, spełniając w ten sposób ważną rolę w realizacji wymogów Dyrektywy UE WEEE. W celu ułatwienia spełnienia wymogów dyrektywy dotyczących prowadzenia działań naprawczych sprzętu WEEE, FRN przygotował przewodnik pod nazwą „Fit for Re-use”. Podobny przewodnik powstał dla chętnych do prowadzenia projektów renowacji mebli również w ramach FRN. (Loading Up, The Furniture Re-use Network).
FRN to również jeden z największych odbiorców starych lodówek, z czego do 15 procent nadaje się do ponownego wykorzystania. Takie lodówki są przekazywane rodzinom o niskich dochodach. Łącznie przez FRN rocznie przechodzi około 1,5 miliona przedmiotów, „ratując” 63000 ton opadów ze składowiska i w ten sposób oszczędzając ponad 2,5 milionów GBP kosztów składowania. Pomimo to, projekty w ramach sieci FRN są w stanie spełniać tylko 50 procent zapotrzebowania na odzyskany sprzęt.
Obecnie FRN koordynuje rozwój 45 regionalnych magazynów sortowania WEEE służących lokalnym władzom oraz detalistom przy odbiorze oraz sortowaniu sprzętu. FRN ma zapewnić, iż sprzęt elektryczny oraz elektroniczny w dobrym stanie zostanie naprawiony oraz kompleksowo przetestowany tak, aby nadawał się do ponownego wykorzystania. Magazyny te będą też w stanie wykonywać inne usługi zgodnie z wymaganiami oraz celami WEEE, jak np. zbiórka, czasowe przechowywanie, podstawowa obróbka, rozbiórka oraz transportowanie dla dalszej rozbiórki.
W Unii Europejskiej szacuje się, iż około 10000 miejsc pracy w gospodarce społecznej powstało przy odzysku sprzętu WEEE, przetwarzając 200000 ton odpadów.
W londyńskiej dzielnicy Tower Hamlets powstał projekt pilotażowy między firmą a miejscową organizację charytatywną, w którym część 'niechcianych’ przedmiotów zebranych z domostw po odnowieniu odsprzedaje się mieszkańcom o niskich dochodach.
Rada hrabstwa Camden we współpracy z firmą odzysku oraz centrum zawodowego szkolenia odbiera i modernizuje stare komputery, które następnie są odsprzedawane mieszkańcom za niewielkie pieniądze. W cenie komputera jest wliczona licencja oprogramowania Windows 98, modem 56K, karta dźwiękowa oraz głośniki. W ramach tej współpracy, miejscowi bezrobotni obywają szkolenia a następnie trzy miesięczne płatne staże serwisowania sprzętu komputerowego. Inna inicjatywa odzyskania mebli (EFI) dostarcza mebli ponad 1,500 rodzinom rocznie, lecz jest w stanie spełniać tylko około 20% zapotrzebowania w Edynburgu.
W hrabstwie Lancashire działa PC Recycler, grupa wolontariuszy, która nieodpłatnie odbiera sprzęt komputerowy z terenu całej Wielkiej Brytanii. Grupa współpracuje z firmą specjalizującą się w recyklingu oraz ponownym wykorzystaniu sprzętu, która przyjmuje niedziałający sprzęt. Pozostały sprzęt jest przekazany organizacjom społecznym. Tygodniowo PC Recycler przekazuje około 5-10 komputerów organizacjom społecznym.
W Peterborough władze miasta wybrały bardziej rygorystyczne podejście do recyklingu sprzętu. Miejscowe centrum odzysku sprzętu AGD/RTV przyjmuje sprzęt domowy oraz firmowy, który jest przetworzony w następujący sposób:
1. jeżeli sprzęt nadaje się do użytku zgodnie z minimalnymi standardami, jest on przekazany ubogim rodzinom
2. jeżeli odzysk sprzętu nie jest możliwy bez dodatkowych nakładów, sprzęt rozbiera się na części
3. pozostałe materiały dzieli się na odpowiednie frakcje i sprzedawane lub utylizowane
We współpracy z radami miast oraz organizacjami społecznymi, rada hrabstwa Oxfordshire zamierza otworzyć wielką halę, aby skupić pod jednym dachem różne inicjatywy społeczne zajmujące się odzyskiem. Oferowane będą również tanie noclegi dla warsztatów, powierzchnie handlowe, kawiarnia oraz pomieszczenie szkoleniowe. Inicjatywa ta ma być równocześnie połączona z innymi podobnymi projektami za pośrednictwem inwentaryzacyjnej bazy komputerowej. Operacja tej wielkości powinna przynieść dodatkowe oszczędności ze względu na skalę oraz pozwolić na odzysk dodatkowych 15,000 ton odpadów.
W Nowej Zelandii działa bardziej komercyjne przedsięwzięcie. Projekt „Supershed” w Christchurch to inicjatywa odzysku / sprzedaży wspierana przez pięciu rad miast, z własnym „supermarketem”, który przyjmuje odzyskane przedmioty z trzech centrów odzyskania surowców. Przedmioty, które wciąż nadają się do odzysku lub ponownego wykorzystania, są przyjmowane bezpłatnie w takich centrach, co dodatkowo zachęca do korzystania z nich. W 2001-2002 roku, 1337 ton przedmiotów zostało przekazane do Supershed, co wygenerowało dochód netto w wysokości 43,000 NZ$.
Sukces takiej inicjatywy zależy w dużej mierze od profesjonalnej sprzedaży i marketingu, oraz odpowiedniego wsparcia i promocji przez władze lokalne. Sprzedane urządzenia powinny również posiadać gwarancję (minimalnie 3 miesięczną) oraz spełniać odpowiednie wymogi. Dodatkowe usługi jak dostawa do domu, instalowanie sprzętu oraz serwisowanie są również mile widziane.
Ludzie chętniej przekazują przedmioty do projektów odzysku, jeżeli istnieją odpowiednie bodźce, np.:
– dogodność lokalizacji miejsca zbiórki przedmiotów do odzysku
– (bezpłatny) odbiór, szczególnie w przypadku gabarytowych odpadów
– przechowywanie przedmiotu jest uciążliwe (np. zabiera dużo miejsca)
– konkursy, promocje, punkty, losowania lub kupony/zniżki na lokalne usługi w zamian za przekazania sprzętu
Wg NRWF magazyn odzysku sprzętu powinien być urządzony w następujący sposób:
– wewnętrzny/zewnętrzny magazyn odporny na czynniki atmosferyczne
– wewnętrzny plac do sortowania/warsztat, z odpowiednimi mediami, kanalizacją, sprężonym powietrzem, narzędziami itd.
– pomieszczenie handlowe dla klientów, profesjonalnie urządzone z podziałem na różne rodzaje sprzętu
– pomieszczenie szkoleniowe
– pomieszczenie biurowe
– parking
Aby projekty były samowystarczalne, większość odzyskanego sprzętu powinna być odsprzedana. NRWF radzi, aby postępować w następujący sposób:
– nieodpłatnie przekazywać sprzęt tylko najbardziej potrzebującym.
– w pozostałych przypadkach, przekazywać sprzęt odpłatnie zgodnie z poziomem jakości oraz zgodnie z przypuszczalnym okresem dalszego funkcjonowania sprzętu.
– ceny za odzyskany sprzęt powinny kształtować się w granicach między jedną czwartą a jedną trzecią ceny nowego sprzętu.
– część starszego sprzętu AGD (np. stare lodówki, pralki), powinna być z góry przeznaczona na utylizację ze względu na to, iż jego odzysk i dalsze użytkowanie może być bardziej uciążliwe dla środowiska niż utylizacja (np. znaczne zużycie energii lub wody)
To podejście pozwala takim inicjatywom przynieść skromny dochód oraz zmusza potencjalnych nabywców do zastanawiania się nad tym, czy dany sprzęt jest naprawdę konieczny, aby unikać takiej sytuacji, że za chwilę dopiero co odzyskany sprzęt znów wyląduje na śmietniku. Ponadto w ten sposób nowy nabywca nie czuje dyskomfortu bycia obdarowywanym czy związanego z tym poniżenia.
Zainteresowanie serwisowanym sprzętem można dodatkowo wzbudzić oferując niedrogie nowe akcesoria. Warto też się zastanowić nad „eksportem” odzyskanego i odremontowanego sprzętu do miast lub dzielnic mniej zamożnych w przypadku nadmiaru towaru.
Rowery
Rowery, szczególnie górskie są wymienione dosyć często ze względu na coraz nowocześniejsze modele i technologie. Takie rowery mogą być nawet prawie nie używane lub mogą wymagać tylko drobnej naprawy lub wymiany części, a więc nadają się do ponownego użytkowania.
W Oxfordzie działa niekomercyjny warsztat „The Oxford Cycle Workshop”, specjalizujący się w ratowaniu i odsprzedawaniu rowerów. Firma zatrudnia 3-4 osób i ratuje około 200 rowerów rocznie. (The Oxford Cycle Workshop,
www.oxfordcycleworkshop.org.uk
). W przyszłości warsztat planuje zwiększenie zatrudnienia oraz liczy na wzrost odzyskanych rowerów o 100%. Projekt ma również wymiar społeczno-zawodowy, ponieważ w warsztacie odbywają staże uczestnicy specjalnych programów zdobywania nowego zawodu dla osób bezrobotnych oraz bezdomnych.
Polityka zaopatrzeniowa
Przyjęcie „zielonej” polityki zaopatrzeniowej przez instytucje państwowe oraz władze lokalne jest konieczne dla rozwoju rynku produktów recyklingu. Centralne oraz lokalne władze mają znaczącą siłą nabywczą, która może być bardziej skutecznie wykorzystana do napędzania popytu na produkty recyklingu (np. papier z makulatury), minimalne wymagania wydajnościowe i jakościowe oraz na zawarcie bardziej wymagających umów z dostawcami np. z wymogiem posiadania polityki redukcji odpadów w procesach produkcyjnych.
W Polsce wiele jeszcze publicznych instytucji nie chce lub nie czuje potrzeby wprowadzenia bardziej ekologicznych kryteriów do swojej polityki zaopatrzeniowej. Widać to choćby na stołach różnych komisji czy rad zastawionych napojami w plastikowych butelkach czy jednorazowymi kubkami i sztućcami. Nacisk obywateli może to zmienić.
Tradycyjne pieluszki
Zapobieganie powstawania odpadów ze zużytych jednorazowych pieluszek to jeden z priorytetów programu brytyjskiego rządu „Waste Implementation Programme” z 2003 roku. Cel tego programu to m.in. „przestawienie” dodatkowych 155000 rodzin na tradycyjne (bawełniane) pieluszki do kwietnia 2006 r.
Statystyka zatrważa: niemowlę, które wyrasta w jednorazowych pieluszek, „produkuje” średnio 400 kg odpadów rocznie – to od 5000 do 6000 sztuk jednorazowych pieluszek. Koszt składowania zabrudzonych jednorazówek to setki tysięcy funtów rocznie dla brytyjskich lokalnych władz, dziennie w Wielkiej Brytanii wyrzuca się prawie 8 milionów zabrudzonych pieluszek (Defra Statistical release 08/03/05), nie dziwi więc fakt, że w 2004 roku trzy czwarte władz lokalnych w Wielkiej Brytanii poparło inicjatywę „Tydzień tradycyjnych pieluszek” (Real Nappy Week).
WEN obliczył, iż używanie tradycyjnych pieluszek może zaoszczędzić do ok. 500 GBP na każde niemowlę, a wydatek 50 GBP na komplet bawełnianych pieluszek wraz z wodoodpornym okryciem wystarczyłoby na zakup jednorazowych pieluszek przez zaledwie siedem tygodni. Niektóre władze lokalne finansowo wspierają matki, które decydują się na tradycyjne pieluszki. Rada hrabstwa Kent na przykład wypłaca jednorazową pomoc w wysokości 28 GBP na zakup pieluszek, a rada wioski Wye w tym samym hrabstwie dopłaca drugie tyle.
Lokalne władze mogą popularyzować użycie tradycyjnych pieluszek w następujący sposób:
– wspieranie akcji w rodzaju „Tydzień tradycyjnych pieluszek”
– informowanie o miejscach sprzedaży pieluszek oraz lokalnych pralni
– promocje pieluszek w internecie, w szkołach rodzenia, w szpitalach, przychodniach oraz przez położnych
– dostarczenie bezpłatnych „próbnych” pieluszek dla młodych matek
– dofinansowanie uruchomienia lokalnych pralni pieluszek
– dofinansowanie zakupu pieluszek i/lub korzystania z pralni
– informowanie o korzyściach dla środowiska
Ponad 25 brytyjskich szpitali już prowadzi politykę używania tradycyjnych pieluszek na oddziałach położniczych, zmniejszając odpowiednio ilość wyprodukowanych szpitalnych odpadów. Używanie tradycyjnych pieluszek na oddziałach położniczych wzmacnia wiarygodność takich pieluszek oraz poprawia postrzeganie rodziców na ten temat. Taka polityka równocześnie pomaga przezwyciężać obawy rodziców, co do trudności kupienia, używania oraz prania tradycyjnych pieluszek. Pieluszki mogą być prane w szpitalnych pralniach, tak jak się dzieje w szpitalu w Oldham, gdzie pojemność pralni nie była do tej pory w pełni wykorzystana.
W St. Helens, powstał projekt wsparcia dla niezamożnych matek hojnie dofinansowany przez władze lokalne. Za około 3 GBP tygodniowo, pralnia wypierze dowolną ilość pieluszek.
Badania w Kanadzie udowodniły, iż pralnie bawełnianych pieluszek zazwyczaj zużywają o 32 procent mniej energii oraz 41 procent mniej wody niż domowe pranie pieluszek. Ponadto, według oszacowań WEN, każda pralnia pieluszek z 500 klientami tworzy trzy nowe miejsca pracy.
Dla matek, które jednak decydują się na domowe pranie pieluszek, WEN proponuje oszczędne i przyjazne dla środowiska rozwiązania, jak np.:
– pranie w energooszczędnej pralce;
– pranie zabrudzonych pieluszek w temperaturze 60°C.
– pranie mokrych pieluszek przy niższych temperaturach wraz ze zwykłym praniem
– trzymanie zabrudzonych pieluszek w zamkniętym wiadrze zamiast moczenia
– nieprasowanie wypranych pieluszek
Poparcie ginekologów, pediatrów oraz położnych jest istotne dla sukcesu kampanii używania tradycyjnych pieluszek, ponieważ to oni mają znaczący wpływ na decyzję matki.
C.d.n.
W następnej części o postępowaniu z odpadami organicznymi
[zobacz >>>].
Poprzednia część omawiała dobre praktyki zmniejszania ilość odpadów [zobacz >>>].